بهار اکبری

برجام دسترسی ایران به دارایی‌های بلوکه‌شده در خارج از کشور را پیش‌بینی نکرده بود؛ به همین علت بعد از اجرای برجام، ایران نتوانست پول فروش نفت خود در بازارهای بین‌المللی را دریافت کند و تنها توانست کالاهای مصرفی را به کشور وارد کند. اگر ایران هر جنبه‌ای از این توافق را نقض کند؛ تحریم‌های سازمان ملل مجدداً برای ۱۰ سال دیگر و با امکان تمدید پنج‌ساله برای آن آغاز خواهد شد.

توافق برجام برای کشورهای اتحادیه اروپا ازجمله فرانسه، انگلیس، ایتالیا و آلمان مزایای اقتصادی بسیاری به همراه داشت ازاین‌رو این کشورها مایل به اجرای بدون هزینه برجام نه برای مشروعیت بخشی به‌ حق هسته‌ای ایران و برداشتن تحریم از اقتصاد ایران بلکه جهت تامین منافع خود هستند.

منافع اقتصادی اروپا از بازار و انرژی ایران

حجم تبادلات مالی بین اتحادیه اروپا و ایران فقط در دوماهه ابتدایی سال جاری میلادی، به ۳.۷۴ میلیارد یورو رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۷.۴ درصد افزایش داشته است.

آلمان به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده اروپایی به ایران، پس از توافق برجام در سال ۲۰۱۶، صادرات خود به ایران را با ۲۲ درصد رشد به ۲.۵۷ میلیارد یورو افزایش داد. این روند صعودی در سال ۲۰۱۷ نیز ادامه یافت و صادرات این کشور به ایران با ۱۵.۵ درصد افزایش به ۲.۹۷ میلیارد یورو رسید.

صادرات ایتالیا به ایران نیز یک سال پس از اجرای برجام ۳۰ درصد افزایش یافت و به ۱.۵ میلیارد دلار رسید. در سال ۲۰۱۷ هم این رقم با ۱۲.۵ درصد افزایش به ۱.۷ میلیارد دلار افزایش یافت.

صادرات فرانسه به ایران از ۵۶۲ میلیون یورو در سال ۲۰۱۵ به ۱.۵ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۷ رسید. غول نفتی توتال هم از بازار ایران استقبال کرد و به همراه شرکت چینی «سیان سی پی» قرار بود ۵ میلیارد دلار در پارس جنوبی سرمایه‌گذاری کند که البته تاکنون محقق نشده است. خودروسازی پژو- سیتروئن هم حدود ۳۰ درصد بازار خودروی ایران را در جهت تولید و توزیع محصولات خود تصاحب کرد.

ارزش صادرات کالا‌های انگلیسی به ایران نیز به ۱۶۷ میلیون پوند (۱۹۱ میلیون یورو) در سال ۲۰۱۶ رسید که بالاتر از ارزش آن در سال ۲۰۱۱ بود.

غول‌های نفتی توتال و رویال داچ شل، خودروسازی رنو، هواپیمایی ایرباس در کنار زیمنس و دایملر آلمانی، مرسدک و شرکت ام‌اس سی، دومین شرکت بزرگ حمل‌ونقل کانتینری جهان پس از مرسک و تُرم (Torm) دانمارک، ازجمله شرکت‌های بزرگ اروپایی بودند که به بازار انرژی و خودروی ایران ورود پیدا کردند.

پس از ضرب‌الاجل ۴ نوامبر ۲۰۱۸ (۱۳ آبان ۱۳۹۷) کلیه تحریم‌های هسته‌ای آمریکا علیه ایران که به‌واسطه برجام به حالت تعلیق درآمده بودند، مجدداً برقرار و لازم‌الاجرا خواهند بود. مشکل در مبادلات مالی و بانکی به‌موجب این تحریم‌ها در کنار تحریم صنایع خودروسازی و پتروشیمی، همچنین ممنوعیت سرمایه‌گذاری در بندرها ازجمله مجازات آمریکاست که گریبان گیر این شرکت‌ها خواهد شد.

هرچند این شرکت‌ها می‌توانند با مذاکره با کاخ سفید و گرفتن معافیت یا بردن دعاوی حقوقی در نزد دادگاه‌های غیر آمریکایی این تحریم‌ها را دور بزنند اما سریع‌ترین راه یعنی خروج از بازار ایران در صورت اعمال تحریم‌های آمریکا را رسانه‌ای کرده‌اند که چندان با حمایت اتحادیه اروپا از برجام همخوانی ندارد.

توان اروپا جهت حفظ برجام

توان اروپا برای حفظ برجام ابهامات جدی دارد. هرچند، چندی پیش «دنیس چایبی» رئیس کارگروه ایران در سرویس سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هم‌چنین سران اتحادیه اروپا نیز در نشست خود در صوفیه بلغارستان، اعلام کردند این اتحادیه می‌تواند با احیای مقررات بازدارنده» قبلی خود از شرکتهایش در برابر تحریم‌های آمریکا محافظت کند؛ اما نظام گسترده و پیچیده مالی آمریکا و این شرکت‌ها در کنار قوانین تحریم سال ۲۰۱۰ به بعد این توان را با ابهامات جدی مواجه ساخته است.

تجربه تاریخی ملت ایران در اوایل دهه ۸۰ از مذاکره با اروپایی‌ها چندان امیدبخش نیست. دکتر روحانی که آن روزها مسئول مستقیم مذاکرات هسته‌ای بود در صفحات ۶۲۶ تا ۶۲۸ کتاب خود تحت عنوان «امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای» نیز در پنج محور به آسیب‌شناسی رفتار اروپا در طول مذاکرات هسته‌ای پرداخته است. «عقب‌نشینی در برابر فشار آمریکا پس از توافق بروکسل»، «تعلل در اجرای توافق پاریس»، «ناتوانی در جلب موافقت آمریکا برای راه‌اندازی تاسیسات اصفهان»، «عدم موافقت اروپا با طرح پیشنهادی ایران درباره راه‌اندازی تاسیسات اصفهان» و «تخلف روشن اروپا از تعهداتش در بیانیه تهران» مواردی است که آقای روحانی دراین‌باره برشمرده است.

علی‌رغم همه منافع اقتصادی برجام برای این کشورها و شرکت‌های اروپایی، مقامات اروپایی که از پای بندی ایران به برجام حتی بدون حضور آمریکا اطمینان حاصل کرده‌اند در هفته‌های گذشته با استراتژی چماق و هویج، فقط بر دو راهبرد تاکید کرده‌اند: اولاً ایران باید در برجام بماند و ثانیاً ایران باید در مورد سایر نگرانی‌های آمریکا مذاکره کند هرچند سیاست‌مداران کشور بارها اعلام کرده‌اند که برنامه موشکی ایران قابل‌مذاکره نیست اما اگر در گرداب اروپا بمانیم مجبور به مذاکره مجدد خواهیم شد.