در چهار دهه اخیر، ایرانیان مشکلات زیادی برای دسترسی به مواد غذایی نداشته‌اند. هرچند این دسترسی درگیر و دار مشکلات اقتصادی و تورم‌های هرساله و افزایش هزینه‌های زندگی شیرینی طعم خود را آن‌طور که بایدوشاید به مردم نچشانده، اما کشور هیچ‌گاه دچار قحطی هم نشده است و درنتیجه، خاطرات تلخ تاریخی مانند مرگ نزدیک به نیمی از مردم براثر قحطی زمان جنگ جهانی اول از یاد مردم رفته است. دوری مسئولین شهری و ندیدن شرایط سخت کشاورزان و غذای همیشه در دسترس مردم ایران باعث شده است تا اهمیت کار کشاورز و قدر زحمات آن‌ها دیده نشود.

فعالیت‌های کشاورزی به‌خودی‌خود به خاطر وابستگی به عوامل متعددی همچون سیل و خشک‌سالی و… دارای ریسک‌های فراوانی است. در بسیاری از کشورهای جهان من‌جمله کشورهای اروپایی و آمریکا حمایت‌های متنوعی را برای کشاورزان قرار داده‌اند تا فعالیت کشاورزان با حاشیه سودی معقول به گونه‌های مختلف تضمین شود. مهم‌ترین پارامتر در تعیین درآمد کشاورزان، قیمت فروش در زمان برداشت محصول است. قیمت محصولات کشاورزی همواره بنا به عوامل مختلفی در سال‌های مختلف، متغیر است. عواملی چون:

الف) شرایط بارندگی در فصل

ب) هزینه‌های تولید

ج) اقبال کشاورزان به کشت محصولات مختلف

د) شیوع آفات و بیماری‌ها

و) و….

یکی از اقدامات معقول و مرسوم مخصوصاً در کشورهای توسعه‌یافته در کنار پرداخت یارانه و بیمه و….، تعریف سیاست‌هایی چون خرید مداخله‌ای است. این سیاست باعث می‌شود تا ریسک بازار کشاورز حداقل شده و کشاورزان حداقل درآمد خود را، ما به ازای تولید هر کیلوگرم محصول بدانند. در ایران کنترل ریسک بازار کشاورزان از طریق قانون خرید تضمینی صورت می‌گیرد. طبق ماده‌قانون {۳۷۵} تبصره (۲) مصوب سال ۱۳۶۸ مجلس شورای اسلامی، دولت‌ها موظف هستند تا هرساله قیمت خرید تضمینی گندم را قبل از شروع فصل کاشت (آخر شهریورماه) از طریق رسانه‌های عمومی اعلام کنند. تعیین تاریخ ازآن‌جهت به‌طور صریح در قانون فوق‌الذکر بیان‌شده است که کشاورزان با توجه به آن تصمیم بگیرند که قیمت خرید محصول آن‌ها با توجه به هزینه‌های مختلف کاشت، داشت، برداشت و با توجه به ریسک تولید به‌صرفه است یا خیر؟ این امر موجب می‌شود تا تولید محصولاتی چون گندم که تامین‌کننده امنیت غذایی مردم است تضمین شود.

در بسیاری از سال‌ها کشور شاهد تغییرات شدید در تولید محصولاتی چون سیب‌زمینی و پیاز و به طبع آن فرازوفرود شدید در قیمت‌های آن بوده است. در اقتصاد این رفتار قیمتی را تحت عنوان منحنی‌های تارعنکبوتی مطرح می‌کنند. رفتاری که همواره موجب می‌شود در یک سال کشاورزان نسبت به تولید یک محصول رغبت زیادی پیدا کنند درنتیجه به دلیل تولید فراوان و بیش از نیاز یک محصول در یک سال، قیمت سال بعد آن محصول کاهش می‌یابد. همانند اتفاقی که طی چند سال گذشته در قیمت پیاز رخ داد. در کنار این رغبت گسترده به یک محصول، تولید محصول جایگزین آن در زمین”مثل سیب‌زمینی” به‌شدت کم شده و قیمت آن افزایش شدیدی می‌یابد. در سال بعد نیز جای دو محصول عوض می‌شود. این چرخه باطل هرساله موجب تغییرات گسترده قیمت به علت فراوانی یکسری از محصولات و کم شدن محصولات جایگزینشان می‌شود. یکی از ثمره‌های دیگر تعیین قیمت تضمینی جلوگیری از این اتفاق در تولید محصولاتی مانند گندم است که امنیت غذایی کشور را تعیین می‌کنند.

متاسفانه در دولت‌های مختلف مسئولین نسبت به تعیین قیمت خرید تضمینی گندم درزمانی که به‌طور صریح در قانون آمده است تخلف کرده‌اند. این تخلف موجب می‌شود تولید این محصول به مخاطره بی افتد. در این شرایط:

الف) کشاورزانی که زمین و آب مرغوب در دسترس دارند به کشت محصولات دیگر که عمدتاً آب برتر هستند روی می‌آورند.

ب) کشت در زمین‌های دیم که هرچند عملکرد پایین‌تری دارند، اما به علت وسعت زیاد و بدون فشار بر منابع آبی نقش بزرگی را در تامین گندم کشور ایفا می‌کنند به مخاطره می‌افتد.

ج) تولید گندم پایین آمده، وابستگی کشور به واردات گندم برای تامین نان مردم افزایش می‌یابد.

د) سیاست‌های ناپایدار و رفتارهای متغیر و متضاد مسئولان موجب دلسردی کشاورزان شده، موجبات تسریع فرآیند مهاجرت و خالی شدن روستاها و افزایش حاشیه‌نشینی را در پی خواهد داشت.

با تداوم این شرایط و در صورت اصلاح نشدن این مسیر، بیم آن می‌رود که در درازمدت زیرساخت‌های کشاورزی کشور نابودشده و کشور به‌طور کامل درزمینه تامین محصولات اساسی خود وابسته شود.

عدم خودکفایی کشور در تامین محصولات غذایی و از بین رفتن امنیت غذایی برای کشوری که در تاریخ خود شاهد تحمیل شرایط ناجوانمردانه‌ای بوده است امری بسیار خطرناک است. کشوری که حتی در قرن بیستم و در سایهٔ سکوت سازمان‌های بین‌المللی با کینه‌توزی دشمنان خود در تامین اندک داروهای حیاتی برای بیماران دچار مشکل شد. در آن زمان که زیرساخت‌های کشاورزی از بین رفتند و طمع دشمنان کینه‌توز و بدسابقه شعله‌ور شد، چه کسی پاسخ گوی تکرار قتل‌عام مردم براثر گرسنگی خواهد بود؟