به گزارش "گسترش تولید و تجارت"، تولید فولاد خام کشور در سال ۱۳۹۹ حدود ۳/۳۰ میلیون تن و ظرفیت تولید فولاد خام کشور تا انتهای سال ۱۳۹۹ حدود ۳۹ میلیون تن بوده است و بر اساس آخرین گزارش طرح جامع فولاد تا پایان سال ۱۳۹۹، مجموع ظرفیت های فولاد شامل طرح های فعال، در دست اجرا و قابل تحقق ۵۵ میلیون تن بود که ظرفیت واحدهای فعال فولاد ۳۹ میلیون تن و ظرفیت طرح های در دست اجرا و قابل تحقق فولاد کشور ۱۶ میلیون تن بوده است.

در سال ۲۰۱۹ میانگین سرانه مصرف جهانی فولاد ۳۰۰ کیلوگرم و مصرف سرانه فولاد ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۴۸ کیلوگرم بوده است. با توجه به رکود مسکن در دوران کرونا در سال ۹۷ میزان مصرف ۲۷۳ کیلوگرم بوده که در حال حاضر به ۱۳۰ کیلوگرم رسیده است. اگر با توجه به برنامه دولت سیزدهم، ساخت و ساز مسکن به عدد یک میلیون واحد در سال برسد، پیش بینی میشود که مصرف سرانه فولاد به ۲۷۳ کیلوگرم در سال برسد و در نتیجه تحلیل های بیان شده در این مصاحبه  بر این مبنا می باشد، بحث افزایش سزانه مصرف همواره توامان با تحقق چشم انداز تولید فولاد مطرح است که دکتر شکوری مهم‌ترین چالش‌های تداوم تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴ را تامین مواد اولیه، زیرساخت‌ها در دو بخش آب و حمل و نقل و در نهایت توجه به جانمایی کارخانه‌های فولادی با هدفمندی مقاصد صادراتی می داند.

پیش بینی مصرف فولاد کشور در افق ۱۴۰۴ بر اساس دو سناریو متفاوت

رئیس انجمن مس ایران با طرح دو سناریو به بررسی این چالش ها پرداخت و تشریح کرد: در سناریوی اول پیش بینی میزان مصرف داخلی فولاد ایران با افزایش جمعیت ۰۸/۱ % سالانه تا سال ۱۴۰۴ که بر اساس پیش بینی رشد جمعیت سالانه ۰۸/۱ %، میزان مصرف سرانه ایران در افق ۱۴۰۴ برابر با ۳۷۴ کیلوگرم خواهد بود و در سناریوی دوم پیش بینی میزان مصرف داخلی فولاد ایران تا سال ۱۴۰۴ با استفاده از روش اقتصادسنجی میزان مصرف سرانه ایران در افق ۱۴۰۴ برابر با ۲۹۸ کیلوگرم خواهد بود.

رئیس انجمن مس ایران با اشاره به مهمترین چالش های تداوم تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴ گفت: تامین مواد اولیه (سنگ آهن) یکی از مهمترین چالش هاست. مصرف داخلی  سنگ آهن در افق ۱۴۰۴ بر مبنای دو سناریو، مصرف داخلی ۳۴ر۲ میلیون تن یا مصرف داخلی ۲۶ر۳ میلیون تن خواهد بود که با بررسی وضعیت ذخایر سنگ آهن کشور می توان آینده این سناریو ها را متصور شد.

بررسی وضعیت ذخایر سنگ آهن کشور

دکتر شکوری اظهار داشت: ذخیره زمین شناسی سنگ آهن ایران حدود ۵ میلیارد تن است که ۳/۳ میلیارد تن آن ذخیره قطعی می باشد و به لحاظ کیفیت، ۹۰ %سنگ آهن ایران از نوع مگنتیتی با میانگین عیار ۴۶ % است که تقریبا با میانگین جهانی، برابر است.

وی افزود: در حال حاضر ظرفیت تولید سنگ آهن ایران ۹۰ میلیون تن در سال۱۳۹۹ اعلام شده است. جهت تداوم تولید ۵۵ میلیون تن فولاد سالانه به ۱۶۲ میلیون تن سنگ آهن نیاز است و در صورتی که با ۸۰ درصد ظرفیت کار کنیم برای تولید ۴۴ میلیون تن فولاد سالانه ۱۳۰ میلیون تن سنگ آهن لازم است و با سناریو های مختلف ارزیابی ذخیره سنگ آهن کشور به عنوان حلقه اول تامین زنجیره ارزش سنگ آهن تا فولاد و در نظر داشتن این فرض که فعالیت با ۸۰ درصد ظرفیت، سه سناریو پیش رو قرار خواهد داشت.

در سناریو۱ فعالیت با ۸۰ درصد ظرفیت خواهد بود که در این وضعیت، مصرف سنگ آهن کشور بدون اکتشافات جدید و افزایش ذخیره تا ۱۹ سال بعد از ۱۴۰۴، تداوم تولید ۴۴ میلیون تن فولاد را می تواند تضمین نماید. به عبارتی در صورتی که از ۸۰ درصد ظرفیت تولید فولاد کشور در افق ۱۴۰۴ استفاده کنیم، نیاز به ۱۳۰ میلیون تن سنگ آهن داریم که این مقدار سنگ آهن تقریباً برابر با مجموع ظرفیت های فعال و قابل تحقق کشور تا سال ۱۴۰۴ خواهد بود. در نتیجه تنها به اندازه ۵ میلیون تن نیاز به واردات سنگ آهن خواهیم داشت و حتی در صورتی که هیچ گونه اکتشافات جدیدی نیز صورت نگیرد، تقریبا پاسخگوی نیاز کشور خواهد بود.

رئیس انجمن مس کشور گفت: سناریو ۲ فعالیت با ۸۰ درصد ظرفیت با استراتژی واردات سنگ آهن مورد نیاز و توسعه ظرفیت فولاد جنوب کشور با نگاه صادراتی ۹ر۸ میلیون تن فولاد از سال ۱۴۰۴ به بعد با مصرف داخلی ۳۴ر۲ میلیون تن است که بر این اساس با استراتژی واردات ۲۸ میلیون تن سنگ آهن مورد نیاز توسعه ۸۰ درصدی ظرفیت فولاد جنوب تا ۲۵ سال بعد از افق ۱۴۰۴، ذخایر سنگ آهن کشور تولید ۴۴ میلیون تن فولاد را می تواند تضمین نماید.

در سناریو ۳ نیز با ۸۰ درصد ظرفیت و استراتژی واردات سنگ آهن مورد نیاز توسعه ظرفیت فولاد جنوب کشور با نگاه صادراتی ۱۷ر۷ میلیون تن فولاد از سال ۱۴۰۴ به بعد با مصرف داخلی ۲۶ر۳ میلیون تن با واردات ۵۰ میلیون تن سنگ آهن تا ۳۲ سال بعد از افق ۱۴۰۴ ، ذخایر سنگ آهن کشور تولید ۴۴ میلیون تن فولاد را می تواند تضمین نماید.

راهکارهای تامین مواد اولیه در کشور

وی پس از تاکید بر تامین مواد اولیه به عنوان اولین چالش به راهکارهای رفع آن اشاره کرد و گفت: به عنوان راهکار اول می توان تامین مواد اولیه از سایر کشورها را در نظر داشت که به تشریح کشورهای هدف می پردازیم. کشور برزیل نمی تواند کشور هدف برای ما باشد چراکه هر سه شرکتهای آن، با وجود افزایش ظرفیت تولیدی خود در سال های اخیر به دلیل طرحهای در حال اجرای خود در عمان و بحرین امکان تامین مواد اولیه برای ایران را ندارند.

به طور مثال شرکت واله بزرگترین شرکت تولید کننده سنگ آهن در این کشور پس از تاسیس کارخانه گندله سازی در بندر صحار عمان، صادرات سنگ آهن و یا کنسانتره را به شرکت بحرین استیل متوقف نمود و سومین شرکت CNS تولید کننده سنگ آهن برزیل شرکت CSN پرتغال است که به دلیل ظرفیت تولید پایین حدود ۳-۴ میلیون تن در سال نمیتواند نیازهای بحرین استیل را تامین کند.  شرکت انگلا امریکن نیز به عنوان دومین تولید کنننده سنگ آهن برزیل است و با افزایش ظرفیت تولید اخیرا شرکت بحرین استیل قرارداد سه ساله تامین خوراک با این شرکت  بسته است.

وی افزود: در صورتی که بخواهیم مواد اولیه را از سایر کشورها تهیه کنیم باید به موازات سایر فعالیت ها، به توسعه زیرساخت ها در بنادر کشور نیز بپردازیم. از کشور استرالیا امکان تامین مواد اولیه و امکان خرید معادن وجود دارد، همانند معدن سنگ آهن یوگی که توسط شرکت های گل گهر، چادرملو و فکور صنعت به صورت مشارکتی خریداری شده است. در این کشور بیس سنگ آهن بیشتر هماتیتی است و باید در آنجا ریکاوری نیز صورت پذیرد و بعد وارد ایران شود، مشکل اساسی در مورد استرالیا بحث حمل می باشد. حمل سنگ آهن از استرالیا باید با کشتی های ۱۵۰ تا ۱۷۰ هزار تنی انجام گیرد و چون در ایران امکان پهلوگرفتن و تخلیه در بنادر کشور وجود ندارد، در بندرگاه ها باید سبک سازی (دبه کاری) صورت گیرد یعنی از طریق کشتی بزرگ بار را به کشتی کوچک منتقل می کنند که هزینه مازادی به سیستم تزریق می نماید که این مورد توجیه اقتصادی ندارد. کشور مراکش نیز که به لحاظ بعد مسافتی نزدیکتر است، سنگ آهن مگنتیتی دارد، اما به دلیل تحریم امکان فروش مواد اولیه به ایران وجود ندارد.  

دکتر شکوری به دیگر کشورها اشاره کرد و گفت: در کشور هندوستان برای صادرات سنگ آهن با عیار بیشتر از ۵۸ درصد عوارض صادراتی ۲۵ درصدی در نظر گرفته شده است و با این کار مانعی بر سر راه صادرات گذاشته است. کشور اندونزی هم سنگ آهن هماتیت با عیار زیر ۵۰ درصد دارد ولی با کنسانتره سازی به« روش تر» به عیار ۶۲ درصد می رسد که این عیار برای گندله سازی زیاد مناسب نیست. کشورهای شیلی و مکزیک نیز معمولا کنسانتره در محدوده ۶۵ درصد دارند که خیلی پرعیار نیست اما آنها هم به علت تحریم به ایران نمی فروشند.

رئیس انجمن مس ایران را عنوان بهترین راهکار برای رفع چالش مواد اولیه عنوان کرد: انقلاب معدنی در خصوص ذخایر هماتیتی سنگ آهن ایران است که پیشنهاد فراخوان فرآوری معادن هماتیت کشور در قالب انقلاب معدنی با استفاده از تکنولوژی های جدید مطرح می شود که در هر صورت هزینه فرآوری این مواد در حال حاضر کمتر از هزینه واردات می باشد.

با توجه به ذخایر بسیار بالایی که از سنگ آهن هماتیت در داخل کشور وجود دارد، باید بتوان با استفاده از تکنولوژی های نوین روز دنیا روی این ذخایر کار کرد و آنها را جهت استفاده در کارخانه ها به سنگ آهن مگنتیتی تبدیل کرد.

چالش زیرساخت کشور

وی در تشریح زیرساخت کشور به عنوان دیگر چالش تحقق تولید ۵۵ میلیون تنی فولاد در افق ۱۴۰۴ افزود: تنها ۲۲% از طرحهای فولادی نزدیک سواحل آبی است؛ با توجه به بحران آب در کشور، توسعه ظرفیت های فولادی باید در حاشیه خلیج‌فارس مد نظر قرار گیرد. همچنین جهت توسعه خطوط ریلی و رسیدن به هدف ۲۵۰۰۰ کیلومتر خطوط ریلی در سال ۱۴۰۴ ، نیاز به افزایش ۲۲ درصدی بودجه در سال ۱۳۹۹ در شرکت مادر تخصصی ساخت و توسعه حمل‌ و نقل کشور است. با توجه به اینکه توسعه خطوط ریلی می‌تواند سودآوری خوبی داشته باشد، دولت با اعطای اوراق مشارکت و پرداخت سود بالای ۲۰ درصد، حجم نقدینگی را به این حوزه می‌تواند سوق دهد و همچنین مشکل حمل ریلی مواد معدنی را نیز حل می‌کند.

دکتر شکوری درخصوص جانمایی کارخانه‌های‌ فولادی بیان داشت: طبق دو سناریویی که گفته شد به منظور توسعه صادرات و تولید فولاد در مناطق حاشیه‌ای خلیج فارس به عنوان هاب صادراتی، توسعه ظرفیت ۶.۲۸ میلیون تن فولاد (با سناریو مصرف ۳۴.۲ و صادرات ۹.۸ میلیون تن) در حاشیه خلیج‌فارس را می توان متصور شد و‌ در سناریوی دیگر به منظور توسعه صادرات و تولید فولاد در مناطق حاشیه‌ای خلیج‌فارس به عنوان هاب صادراتی، توسعه ظرفیت توسعه ۱۳.۲۳ میلیون تن فولاد (با سناریو مصرف ۲۶.۳ و صادرات ۱۷.۷ میلیون تن) در حاشیه خلیج فارس می‌توان متصور شد. با پیش بینی مصرف ۳۴.۲ میلیون تن فولاد بر طبق سناریو مصرف ۳۴.۲ و صادرات ۹.۸ میلیون تن، استان اصفهان باید فولاد تولیدی خود را صرف نیاز داخلی کشور کند. با پیش بینی مصرف۲۶.۳ میلیون تن فولاد بر طبق سناریو مصرف ۲۶.۳ و صادرات ۱۷.۷ میلیون تن، استان اصفهان می‌تواند ۰.۷ میلیون تن از ظرفیت مازاد بر نیاز داخلی کشور را صادر کند.

چالش آب

وی با اشاره به چالش آب خاطرنشان کرد: جهت رسیدن به چشم انداز ۲۰ ساله در افق ۱۴۰۴ برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام، سالانه به ۲۵۳ میلیون متر مکعب آب نیاز است که حدود ۳/۱ برابر مقدار فعلی می باشد. زنجیره سنگ آهن از کنسانتره سنگ آهن تا گندله حدود ۲۰ %از مصرف آب کل زنجیره ارزش سنگ آهن تا فولاد را به خود اختصاص می دهد و به علت مصرف پایین آب تا قبل از پروسه آهن اسفنجی، توجیه پذیر بودن حمل ریلی کنسانتره و گندله به واسطه ارزش افزوده ایجاد شده و کاهش هزینه های حمل باطله در زنجیره، پیشنهاد می شود کارخانه های کنسانتره سنگ آهن تا گندله در نزدیکی معادن که عمدتاً در مناطق بی آب هستند، احداث گردد و احداث مابقی زنجیره در نزدیک آب برنامه ریزی گردد.

افق ۱۴۰۴ و حمل ریلی

دکتر شکوری بیان کرد: افق تولید مواد معدنی در سال ۱۴۰۴ ،حدود ۷۰۰ میلیون تن است که در سال های اخیر متوسط تولید سالانه مواد معدنی حدود ۳۵۵ میلیون تن بوده است و سهم ریلی از حمل تولید مواد معدنی و صنایع معدنی ۷ درصد و به میزان ۲۴ر۵ میلیون تن است. انتظار بخش معدن کشور این است که سهم ۷ %حمل ریلی مواد معدنی، در افق ۱۴۰۴ باید به  30 درصد و به میزان ۲۱۰ میلیون تن برسد.

وی افزود: جهت دستیابی به اهداف افق ۱۴۰۴ ،طول خطوط ریلی کشور نیاز به رشد سالانه ۱۶ درصدی دارد و تنها در سال ۱۳۹۸ نیاز به سرمایه گذاری۸ر۷ هزار میلیارد تومان داشته است. این در حالیست که در بودجه سال ۱۳۹۹ مبلغ ۶ هزار میلیارد تومان برای ساخت و توسعه زیر بناهای حمل و نقل کشور در نظر گرفته شد. در نتیجه علیرغم افزایش ۵۶ درصدی در بودجه در سال ۱۳۹۹ نسبت به ۱۳۹۸ ،با کسری بیش از۲۲ درصدی روبرو هستیم. جهت توسعه خطوط ریلی و رسیدن به هدف ۲۵۰۰۰ کیلومتر خطوط ریلی در سال ۱۴۰۴ ، نیاز به افزایش ۲۲ درصدی بودجه در شرکت مادرتخصصی ساخت و توسعه حمل و نقل کشور است.

با توجه به اینکه توسعه خطوط ریلی می تواند سودآوری خوبی داشته باشد، دولت با اعطای اوراق مشارکت و پرداخت سود بالای ۲۰ درصد، حجم نقدینگی را به این حوزه می تواند سوق دهد و همچنین مشکل حمل ریلی مواد معدنی را نیز حل می کند./انجمن مس ایران