صنعت برق؛ ظرفیت‌های موجود و فرصت‌های از دست رفته
صنعت برق ایران با چالش‌هایی از جمله موانع ورود بخش خصوصی به صنعت برق ایران، راندمان پایین و اتلاف شبکه مواجه است. فرصت‌های بی‌نظیر بازارهای منطقه‌ای برای صدور برق، ایجاد اشتغال و ارزآوری در سایه کم‌توجهی‌ها از بین رفته و در اختیار سایر رقبا قرار خواهد گرفت.
بهار اکبری
اتصال شبکه برق کشور به کلیه کشورهای همسایه، منابع وافر گاز طبیعی و نفت خام و وجود تخصص در امر ساخت و بهره‌برداری از نیروگاه‌ها از یک سو و نیاز روزافزون کشورهایی مانند عراق، ترکیه، پاکستان و افغانستان به انرژی برق از سوی دیگر، صنعت برق را به یکی از صنایع با رشد مطمئن، قابل اتکا و پایدار در بین صنایع مختلف کشور مطرح کرده است.
در کنار این افق روشن، ضعف اقتصاد صنعت برق در بخش کلان در تمام سال‌های اخیر موجب تضعیف این صنعت شده است. مشکل نقدینگی وزارت نیرو که در سال‌های اخیر به دلیل تامین کسری هدفمندی یارانه‌ها از منابع این وزارتخانه تشدید هم شده، موجب شده است که نیروگاه‌ها، مطالبات معوق سنواتی سنگینی از وزارت نیرو داشته باشند.
امروز تبادل برق ایران، در قیاس با ظرفیت‌هاى تولید کشور بسیار ناچیز است و همان میزان ناچیز هم متعلق به بخش دولتی است. در حال حاضر و در خوشبینانه‌ترین حالت ۲هزار مگاوات تبادل برق با کشورهاى همسایه وجود دارد که ۱۴۰۰ مگاوات آن صادرات و ۶۰۰ مگاوات واردات برق است و از این ۱۴۰۰ مگاوات صادرات، حدود ۱۰۰۰ تا ۱۱۰۰ مگاوات آن فقط به کشور عراق صادر می‌شود. مادامی که موانع موجود در صنعت برق رفع نگردد، مبادلات برق ایران در همین محدوده اندک ۲ هزار مگاوات باقی خواهد ماند.[۱]
نبود راهبرد مشخص صنعتی به رغم وجود زیرساخت‌های قانونی و تاکید اسناد بالادستی، موانع ورود بخش خصوصی به صنعت برق ایران و راندمان پایین و اتلاف شبکه از جمله چالش‌های جدی است که در این زمینه مطرح می‌شود.
نبود راهبرد مشخص صنعتی
تنگناهای قانونی و فقدان راهبرد مشخص در حوزه صادرات، مانع از شکوفا شدن استعدادهای صنعت برق شده است. تاکنون بسترهای قانونی لازم در خصوص توسعه صادرات برق توسط بخش خصوصی در برنامه‌های پنجم و ششم توسعه و اسناد بالادستی فراهم شده است.
به دنبال آغاز روند خصوصی‌سازی در صنعت برق کشور از سال ۸۹، امروز بیش از ۶۰ درصد برق کشور توسط بخش خصوصی و البته شبه‌دولتی تولید می‌شود. اما کسب و کار تولید برق با وجود واگذاری ۴۹ نیروگاه برقی به بخش خصوصی و ایجاد نیروگاه‌های جدید توسط فعالان این بخش، آنچنان که باید رونق نگرفت.[۲]
افزایش راندمان و کاهش تلفات
یافته‌ها نشان می‌دهد که واقعی نشدن قیمت برق، فرسوده و قدیمی بودن شبکه نیروگاهی، اتلاف برق در شبکه تولید وتوزیع و افزایش مصرف برق از جمله دلایل کاهش صادرات برق ایران به خارج از کشور در سال گذشته بوده است.
در کنار این موارد، کارشناسان حوزه انرژی معتقدند از آنجا که صادرات برق در قدم اول نیازمند زیرساخت لازم است، باید به اندازه کافی در همه حوزه‌ها از تولید برق و انتقال برق گرفته تا پست‌های برق در کشور برنامه عملیاتی تعریف شود.
افزایش راندمان نیروگاه‌ها از دیگر الزامات توسعه صنعت برق است. در حال حاضر میانگین راندمان نیروگاهی حرارتی در ایران ۳۷ درصد است که این میزان با ظرفیت بالقوه صنعت برق فاصله معناداری دارد.[۳]
برآورد می‌شود با ارتقاء ظرفیت نیروگاه‌ها به سیکل ترکیبی، جایگزین کردن توربین‌هاى نسل جدید با راندمان بالاتر، ارتقاء راندمان توربین‌ها با پلتفرم موجود و از رده خارج کردن نیروگاه‌های فرسوده و قدیمی بین ٢٠٠٠٠ تا ٢٥٠٠٠ هزار مگاوات ظرفیت جدید با حداقل هزینه ایجاد کرد.[۴]
رقبای صنعت برق ایران
بر اساس اطلاعات و گزارش‌های موجود، شرکت‌های آمریکایی، چینی، ژاپنی و ترکیه‌ای اقدامات بی‌سابقه‌ای را در سرمایه‌گذاری و ایجاد نیروگاه‌های جدید و همچنین بازسازی شبکه برق عراق آغاز کرده‌اند. اگر تعجیل نشود، این کشورها از طرق دیگر برق مورد نیازشان را تامین می‌کنند.
اتصال برق کشورهای عربی خلیج فارس در جنوب خلیج فارس، تلاش عربستان برای صدور برق به اروپا از طریق کابل دریایی بین دریای سرخ و مدیترانه، سرمایه‌گذاری چین در احداث نیروگاه در پاکستان و اتصال برق جمهوری آذربایجان به ترکیه، سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی و اروپایی و همچنین طرح کاسا ۱۰۰۰ چند نمونه از این اقدامات است. با این اوصاف، متاسفانه ایران به‌رغم موقعیت جغرافیایی و وجود منابع غنی گاز طبیعی نتوانسته از این موقعیت خود بهره ببرد.
فرصت‌های صنعت برق ایران
- دسترسی آسان به منابع فراوان و کم هزینه نفت، گاز و آب آزاد
- افزایش تولید گاز و افزایش دسترس‌پذیری طرح‌های فعلی
- تقاضای رو به رشد مصرف داخلی
- بازارهای پرکشش کشورهای همسایه
- عزم حاکمیت در توسعه صنایع نیروگاهی
- تکالیف بودجه‌ای و برنامه ششم مناسب برای توسعه صنعت نیروگاه
- گسترش عملیات بازار برق
- هدفمندی یارانه‌ها
تهدیدهای صنعت برق
- تاخیر در اجرای طرح‌های توسعه میادین گازی و افزایش مصرف گاز در بخش‌های دیگر
- وضعیت نامناسب مطالبات معوق نیروگاه‌ها از وزارت نیرو
- نوسانی بودن تقاضای برق در طول سال
- نرخ پایین فروش برق
نقاط قوت صنعت برق
- توانمندی‌های مطلوب فناورانه و نیاز محدود به فناوری‌های وارداتی
- وجود زیرساخت‌های مناسب برای توسعه صنعت نیروگاه
- انعقاد قراردادهای خرید تضمینی برق توسط توانیر با نیروگاه‌ها
نقاط ضعف صنعت برق
- ارزبری فرایند تاسیس مجتمع‌های نیروگاهی
- عدم امکان ذخیره‌سازی برق و بالا بودن ظرفیت بلااستفاده
- اتلاف حدود ۰۰ % از برق تولید شده در مرحله انتقال و توزیع
در مجموع در صورت برطرف شدن مشکل اقتصاد کلان صنعت برق و نیروگاه) که یکی از ماموریت‌های بازار
_0.jpg)
