نسلی در مسیر تحول؛ نسل Z ایران، مدرک‌گرایی را کنار می‌زند تا مهارت‌محور شود
سعید فتاحی، مشاور کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران، اعلام کرد که نسل Z (متولدین اواخر دهه ۷۰ و دهه ۸۰ شمسی) در بحبوحه تحولات بزرگ دیجیتال، اقتصادی و جمعیتی، در حال بازتعریف مفهوم کار است. این نسل، با تکیه بر مهارت‌های عملی، فناوری و کارآفرینی دیجیتال، به دنبال عبور از مسیرهای سنتی اشتغال و مدارک‌محور است؛ هرچند چالش‌هایی چون شکاف مهارتی عمیق، بیکاری پنهان و فرار از ساختارهای رسمی، آینده شغلی آن‌ها را با پیچیدگی‌هایی روبه‌رو کرده است.سعید فتاحی، مشاور کانون عالی کارگران، تحولات بازار کار ایران و چالش‌های نسل Z را بررسی کرد؛ از شکاف مهارتی تا رواج بیکاری پنهان و تمایل به فریلنسینگ( کسی که برای خودش کار می کند).
تحولات سه‌گانه؛ زمینه‌ای برای چالش‌های نسل جدید کار
به گزارش "گسترش تولید و تجارت" سعید فتاحی ، مشاور کانون عالی انجمن های صنفی کارگران ایران شرایط ورود نسل Z به بازار کار ایران را منحصر به فرد دانست و آن را ناشی از تلاقی سه دسته تحول اساسی ( تحولات دیجیتال، تحولات اقتصادی و تحولات جمعیتی) دانست که چالش‌های بزرگی را برای این قشر ایجاد کرده است:
تحولات دیجیتال: ظهور هوش مصنوعی، اقتصاد پلتفرمی و دورکاری که نیازمند مهارت‌های کاملاً جدید است.
تحولات اقتصادی: تورم ساختاری، رکود و تحریم‌ها که اقتصاد رسمی را کوچک کرده است.
تحولات جمعیتی: افزایش چشمگیر تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در رقابت با فرصت‌های شغلی محدود.
این مشاور کانون عالی کارگران، ریشه اصلی بسیاری از معضلات این نسل را در “عدم تطابق مهارت با نیاز بازار کار” دانست.
بحران مدرک‌گرایی،دانشگاه‌ها در عقب‌ماندگی از فناوری
به گفته فتاحی، سیستم آموزشی کشور همچنان درگیر تاکید بر محفوظات و تئوری‌های قدیمی است، در حالی که نیاز بازار کار بر مهارت‌های عملی، دیجیتال و حل مسئله متمرکز شده است.
3 عامل اصلی در عدم تطابق
سرعت پایین به‌روزرسانی: رشته‌های دانشگاهی بسیار کندتر از سرعت تغییر فناوری و کسب‌وکارها تغییر می‌کنند.
کمبود کارآموزی: فقدان دوره‌های کارآموزی معنادار و سیستم‌های فنی و حرفه‌ای کارآمد.
رهاورد تلخ شکاف مهارتی: شیوع بیکاری پنهان
عدم تطابق مهارت و مدرک، دو نتیجه جدی برای بازار کار به همراه داشته است
ناتوانی شرکت‌ها در یافتن نیروی کار مناسب و گسترش بیکاری پنهان در میان تحصیل‌کرده‌ها. فتاحی بیکاری پنهان را وضعیتی توصیف کرد که فرد با وجود اشتغال، بهره‌وری واقعی ندارد یا مهارت‌هایش بسیار بالاتر از شغل فعلی اوست؛ مانند فارغ‌التحصیلان دکتری که مجبور به مشاغل ساده و نامرتبط می‌شوند.
پارادوکس مشاغل غیررسمی: جذابیت انعطاف در برابر ناامنی شغلی
فتاحی اشاره کرد که تمایل نسل Z به مشاغل هوشمند و دیجیتال و رواج مشاغل غیررسمی (اقتصاد زیرزمینی)، دو روی یک سکه هستند. این گریز از اقتصاد رسمی ناشی از فرار از پیچیدگی‌های قانونی، مالیات‌های سنگین و قوانین دست‌وپاگیر است که در مقابل، مشاغل دیجیتال انعطاف‌پذیری بیشتری ارائه می‌دهند.با این حال، این سبک کار معایب بزرگی دارد: نبود امنیت شغلی، فقدان بیمه و بازنشستگی، و درآمد ناپایدار.
مهارت‌محوری به جای پارتی‌بازی؛ ویژگی‌های شغل دلخواه نسل Z
نسل Z که با تکنولوژی بزرگ شده است، به طور ذاتی به سمت مشاغل پویا، پروژه‌محور، خلاقانه و مستقل گرایش دارد. فعالیت‌هایی نظیر فریلنسینگ (برنامه‌نویسی، طراحی محتوا)، مدیریت شبکه‌های اجتماعی و تجارت الکترونیک، به‌دلیل تاکید بر شایستگی و خروجی به جای پارتی و مدرک، جذابیت فوق‌العاده‌ای برای این نسل دارند.
مهم‌ترین چالش‌های پیش روی این نسل شامل شکاف مهارتی، فقدان امنیت شغلی و رقابت شدید برای فرصت‌های محدود است، اما بزرگترین چالش، همچنان غلبه “مدرک‌گرایی” بر “مهارت‌گرایی” در ساختارهای سنتی باقی مانده است.
راهکارهای کلیدی: از آموزش تا خلق فرصت | راهکارهایی را برای تسهیل گذار نسل Z در این میدان مین اقتصادی
تاکید بر مهارت‌آموزی مستمر: به‌روزرسانی دائمی مهارت‌های دیجیتال، نرم (مانند کار تیمی) و زبان.
کارآموزی و تجربه عملی: استفاده از ظرفیت فریلنسینگ و پروژه‌های عملی برای کسب تجربه.
حمایت از استارتاپ‌ها: تقویت مشاغل دانش‌بنیان و توسعه فضای کارآفرینی.
ارتباط صنعت و دانشگاه: معرفی رشته‌های کاربردی و تاکید بر مهارت‌محوری در محیط‌های آموزشی.
فتاحی در پایان گفت: نسل Z در یک میدان مین اقتصادی و اجتماعی قدم گذاشته، اما با داشتن هوش دیجیتال بالا و روحیه جسورانه، بهترین موقعیت را برای شکستن قالب‌های قدیمی و تعریف جدیدی از “کار” دارد. کلید موفقیت، عبور از “مدرک‌گرایی” و حرکت به سمت “مهارت‌گرایی” است.
