الزامات کلیدی طرح تعویض بخاری‌های فرسوده برای دستیابی به «راه‌برد برد-برد»
طرح «تعویض بخاری‌های پرمصرف» که قرار بود موتور محرک کاهش مصرف گاز در زمستان امسال باشد، در گیر و دار پیچیدگی‌های بوروکراتیک متوقف شده است. این استراتژی حیاتی که هدف آن اجرای مصوبه شورای اقتصاد و ایجاد راهکار «برد-برد» برای مشترکان خانگی و پایداری شبکه ملی است، با وجود اهمیت استراتژیک، هنوز نتوانسته از مرحله تدوین عبور کرده و وارد فاز اجرایی شود؛ پرسش اصلی این است: چه موانعی اجرای این طرح کلیدی را به تاخیر انداخته است؟
به گزارش "گسترش تولید و تجارت" ناترازی گاز به عنوان یکی از تامین کننده‌های انرژی و سوخت در فصل زمستان چند سالی است که صنایع را متاثر کرده است و بیشترین مصرف در بخش خانگی و گرمایش فضاهای خانگی و تجاری اتفاق می‌افتاد. در حال حاضر بیش از ۷۳ درصد از سبد انرژی ایران از طریق گاز تامین می‌شود که رقمی کم‌سابقه در جهان است. در فصول سرد، ناترازی انرژی به حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰میلیون مترمکعب در روز می‌رسد.
صرفه‌جویی ۲ میلیارد مترمکعبی در انتظار اجرا؛ چرا ۲۲ میلیون بخاری فرسوده، شبکه گاز را تهدید می‌کنند؟
به گفته متولیان امر اجرای طرح مذکور می‌تواند بخشی از این شکاف را جبران کند. در کشور بیش از ۲۲میلیون بخاری در حال استفاده هستند که راندمان آنها ۳۰ درصد برآورد می‌شود؛ دستگاه‌هایی که خود به یک عامل تشدید مصرف تبدیل شده‌اند. قرار بود در گام اول ۴میلیون و ۱۰۰ دستگاه بخاری با بهره‌وری بالا تا پایان امسال جایگزین بخاری‌های گازسوز کم بازده در کشور شود. موضوعی که با هدف ارتقای ایمنی، کاهش مصرف گاز و بهینه‌سازی الگوی مصرف در بخش خانگی انجام می‌گیرد. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند اجرای کامل این طرح، سالانه حدود ۲میلیارد مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف گاز کشور به دنبال خواهد داشت و علاوه بر این موجب کاهش هزینه خانوارها و پایداری شبکه گازرسانی خواهد شد.
هر بخاری راندمان بالا به‌طور میانگین سالانه حدود ۴۶۶ مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف گاز طبیعی به همراه دارد
این امر علاوه بر صرفه‌جویی چشم‌گیر در مقیاس ملی، می‌تواند بخشی از گاز مصرفی در منازل را برای صنایع آزاد کند و به ایجاد ارزش افزوده در کشور کمک کند. طبق اعلام شرکت ملی گاز استان‌های سردسیر مانند استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، زنجان، گیلان و قزوین در اولویت اجرای طرح قرار دارند. این بخاری‌ها با رده انرژی «A» و راندمان ۸۵ درصد طراحی شده‌اند و علاوه بر کاهش قابل‌توجه انتشار گاز منوکسید کربن، از ایمنی بسیار بالایی برخوردار هستند. سال گذشته مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران اعلام کرده بود که «مصوبه مربوط به جایگزینی بخاری‌ها صادرشده بود ولی نیازمند شیوه‌‌‌نامه و انعقاد قرارداد بود.
قرارداد تولید یکمیلیون بخاری از ظرفیت شورای اقتصاد منعقدشده و در سال‌‌‌آینده (یعنی ۱۴۰۴) در اختیار مصرف‌کننده‌‌‌ها قرار می‌گیرد.» بر اساس این اظهارات انتظار می‌رفت که از پاییز امسال این طرح اجرایی شود، اما اظهارات مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران گویای آن است که تا پایان سال تنها ۳۰۰هزار بخاری در منازل تعویض خواهند شد. اما در راستای طرح تعویض بخاری که از سوی دولت و به میزان حدود یکمیلیون بخاری که مصوبه شورای اقتصاد است انجام می‌شود، با نظارت اتاق بازرگانی ایران و کمیسیون انرژی اتاق در کنار این طرح دولتی، پروژه بزرگ‌تر تعویض ۱۰میلیون بخاری نیز با همکاری بخش خصوصی، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و نظارت اتاق بازرگانی و کمیسیون انرژی کلید خورده است؛ طرحی که قرار است سال آینده وارد فاز اجرایی شود و اکنون در مرحله تفاهم‌های اولیه است.
بر اساس گفته‌های دو نهاد دولتی و بخش خصوصی، یک اختلاف در بین این دو طرح وجود خواهد داشت و آن هم اینکه بخاری‌هایی که از سوی دولت تامین خواهند شد (یکمیلیون بخاری) تولید داخل هستند و از سوی شرکت ملی گاز و موسسه ملی استاندارد تایید صلاحیت شده‌اند. اما بخاری‌هایی که از سوی بخش خصوصی و سازمان گسترش و نوسازی تامین خواهند شد خارجی خواهند بود. با این حال و با وجود دقیق بودن تعداد و نحوه تعویض هر دو طرح، فعلا هیچ‌کدام به مرحله اجرا نرسیده است و مشخص نیست چه زمانی این طرح اجرایی خواهد شد.
در این رابطه مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، از پیشرفت طرح تولید و نصب بخاری‌های گازی با راندمان بالا خبر داد و گفت: تاکنون برای یکمیلیون و ۷۵۰ هزار دستگاه قرارداد امضا شده و تا پایان امسال حدود ۳۰۰ هزار دستگاه در منازل نصب خواهد شد. سعید توکلی، درباره آخرین وضعیت اجرای طرح بخاری‌های کم‌مصرف گازی اظهار کرد: این طرح در قالب مصوبه شورای اقتصاد برای تامین و نصب ۴میلیون و ۱۰۰ هزار دستگاه بخاری راندمان بالا تعریف شده است. تاکنون قرارداد یکمیلیون و ۷۵۰هزار دستگاه نهایی شده و بر اساس برنامه‌ریزی انجام‌شده، تا پایان سال جاری حدود ۳۰۰ هزار بخاری در منازل نصب خواهد شد. وی افزود: اجرای این طرح از امسال به‌صورت جدی آغاز شده و با مشارکت سرمایه‌گذاران داخلی در حال پیشرفت است. موضوع تامین مالی این پروژه در قالب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی دنبال می‌شود، نه از محل بودجه دولتی.
تضمین کیفیت ۱۰۰ داخلی؛ بخاری‌های جایگزین در رده انرژی A، تاییدشده توسط استاندارد ملی
توکلی با تاکید بر اینکه تمام بخاری‌های مورد استفاده در این طرح تولید داخل هستند، گفت: تمام شرکت‌های تامین‌کننده این بخاری‌ها داخلی‌هستند و از سوی شرکت ملی گاز و موسسه ملی استاندارد تایید صلاحیت شده‌اند. این بخاری‌ها با راندمان بالا و در رده انرژی A تولید می‌شوند و مجوز عرضه آنها پس از تایید رسمی سازمان ملی استاندارد صادر می‌شود. وی درباره کیفیت محصولات داخلی و مقایسه آن با نمونه‌های خارجی اظهار کرد: بر اساس ارزیابی‌های فنی و تاییدیه‌های موسسه استاندارد، عملکرد بخاری‌های داخلی در سطح استانداردهای بین‌المللی است و جای نگرانی برای مصرف‌کنندگان وجود ندارد.
در خصوص طرح تعویض بخاری‌های گازی با نظارت و مدیریت اتاق بازرگانی ایران نیز، آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، از آغاز طرح بزرگ برای تعویض ۱۰میلیون بخاری گازی غیراستاندارد و پرمصرف با بخاری‌های بهینه خبر داد؛ طرحی که به گفته او می‌تواند یک‌ششم ناترازی گاز کشور را جبران کند. نجفی تاکید کرد: توافق‌نامه‌ای میان بخش خصوصی و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران برای اجرای این پروژه به امضا رسیده و سرمایه‌گذار خارجی آن نیز مشخص شده است، اما به‌دلیل فعال شدن «مکانیسم ماشه» و شرایط بین‌المللی، اجرای آن در سال‌جاری با کمی تاخیر روبه‌رو شده است.
با وجود تعویق در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، ما از منابع دیگری در حال تامین سرمایه هستیم تا کار را هرچه سریع‌تر آغاز کنیم
وی افزود: این پروژه طی چهار تا پنج سال عملیاتی خواهد شد و هدف ما تعویض کامل ۱۰میلیون بخاری است. رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران تاکید کرد که این طرح از ابتدا با ۱۰میلیون بخاری طراحی شده و اخبار مربوط به «یکمیلیون بخاری» مربوط به دستگاه‌های دولتی است. او درباره اثرات این طرح بر صرفه‌جویی انرژی توضیح داد: هر بخاری غیراستاندارد سالانه به‌طور متوسط حدود ۵۰۰ مترمکعب گاز اضافه مصرف می‌کند. اگر ۱۰میلیون بخاری تعویض شود، سالانه حدود ۵میلیارد مترمکعب صرفه‌جویی خواهیم داشت. در طول دوره سرما که حدود ۱۰۰ روز است، این رقم معادل ۵۰میلیون مترمکعب صرفه‌جویی روزانه خواهد بود. با توجه به اینکه در ایام سرد سال روزانه حدود ۳۰۰میلیون مترمکعب کمبود گاز داریم، این طرح می‌تواند یک‌ششم این ناترازی را جبران کند.
نجفی در پاسخ به این پرسش که آیا امکان تولید این بخاری‌ها در داخل کشور وجود دارد، گفت: اگر تولیدکنندگان داخلی توان انجام این کار را داشته باشند، ما استقبال می‌کنیم. اما باید واقع‌بین بود؛ در سال‌های گذشته منابع سرمایه‌ای و امکانات مالی تولیدکنندگان داخلی کاهش یافته و بسیاری از آنها توان ورود به چنین پروژه‌ای را ندارند. با این حال، ما در حال توانمندسازی و ایجاد هم‌افزایی با تولیدکنندگان داخلی هستیم تا بتوانند بخشی از تولید را در داخل انجام دهند. به گفته وی، بخش عمده‌ای از این بخاری‌ها قرار است به‌صورت قطعات منفصل وارد کشور شوند و مونتاژ آنها در داخل انجام گیرد تا هم اشتغال ایجاد شود و هم بخشی از زنجیره تولید در داخل کشور فعال شود.
تامین مالی نوآورانه از صرفه‌جویی گاز؛ سرمایه‌گذار چگونه هزینه تعویض بخاری‌ها را از محل سود خود تامین می‌کند؟
نجفی همچنین به مدل اجرای این طرح برای منازل اشاره کرد و گفت: مصرف‌کنندگان هزینه‌ای برای تعویض بخاری پرداخت نخواهند کرد. طبق توافق با دولت، هزینه این طرح از محل صرفه‌جویی گاز تامین می‌شود. بخاری‌های جدید با راندمان بالا باعث صرفه‌جویی بین ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ مترمکعب گاز در سال می‌شوند. از این مقدار، حدود ۵۰۰ مترمکعب سهم سرمایه‌گذار است و مابقی به دولت بازمی‌گردد. در واقع سرمایه‌گذار از محل گاز صرفه‌جویی‌شده بازگشت سرمایه خواهد داشت و پس از ۵ سال، تمام منافع صرفه‌جویی به دولت تعلق می‌گیرد. او ادامه داد: گاز صرفه‌جویی‌شده تحویل سرمایه‌گذار می‌شود و سرمایه‌گذار نیز آن را به واحدهای تولیدی می‌فروشد، بنابراین هم صنعت فعال می‌شود و هم آلودگی کاهش می‌یابد. بخاری‌های جدید نه‌تنها ایمن‌تر و کم‌مصرف‌تر هستند، بلکه با کاهش آلایندگی به منافع ملی نیز کمک می‌کنند.
گام‌های نهایی در مقابل موانع آیین‌نامه‌ای؛ آیا قراردادهای اجرایی طرح تعویض تا پایان آذرماه نهایی خواهد شد؟
رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، در خصوص همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت با این طرح اظهار کرد: سازمان گسترش و نوسازی کاملا همراه است و همکاری نزدیکی با ما دارد. اما خود وزارت صمت هنوز دیدگاه‌های خاص خود را دارد و بخشی از آیین‌نامه‌ها مانع اجرای سریع طرح شده‌اند. البته ما در حال گفت‌وگو هستیم تا این آیین‌نامه‌ها اصلاح شود. او تاکید کرد: این طرح باید اجرا شود. ما منتظر نمی‌مانیم، تلاش می‌کنیم تا پیش از پایان آذرماه قراردادهای اجرایی نهایی شود. البته شرکت ملی گاز نیز از سه سال پیش برنامه تعویض بخاری‌ها را آغاز کرده بود و طبق مصوبه شورای اقتصاد در سال ۱۴۰۱، موظف بود تا پایان سال ۱۴۰۴ حدود ۳میلیون بخاری را تعویض کند.
نجفی در ادامه افزود: تولیدکنندگان داخلی در این زمینه تلاش کرده‌اند، اما باید به‌صراحت گفت چندان موفق نبودند. کیفیت و فناوری لازم برای تولید بخاری‌های کم‌مصرف در داخل هنوز به‌صورت گسترده در دسترس نیست. ما امیدواریم با اجرای این طرح و انتقال فناوری، توان داخلی نیز ارتقا یابد. نتیجه عملی این طرح احتمالا از سال آینده قابل مشاهده خواهد بود. متاسفانه به دلیل کارشکنی‌ها و موانع متعدد، اجرای طرح در زمان مقرر ممکن نشد، اما ما متوقف نشده‌ایم و مسیر را ادامه می‌دهیم. نجفی در پاسخ به پرسشی درباره بودجه این طرح گفت: هزینه هر بخاری به همراه نصب، وارانتی و نگهداری حدود ۳۰۰ تا ۳۲۰ دلار است. بنابراین برای تعویض ۱۰میلیون بخاری، حدود ۳ تا ۳ و نیم‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم. این رقم اگرچه بزرگ است، اما در مقایسه با ارزش صرفه‌جویی گاز و آثار اقتصادی آن بسیار مقرون‌به‌صرفه است.
رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، در توضیح تجربه جهانی این‌گونه طرح‌ها افزود: در ۵۰ سال گذشته بسیاری از کشورهای دنیا اصلاحات گسترده‌ای در زمینه مصرف انرژی انجام داده‌اند. آن کشورها با بهینه‌سازی تجهیزات گرمایشی و تغییر الگوهای مصرف، توانسته‌اند شدت انرژی را به‌طور چشم‌گیری کاهش دهند. متاسفانه در ایران چنین اصلاحی هنوز اتفاق نیفتاده و همین باعث شده که با کمبود گاز و اتلاف گسترده انرژی روبه‌رو شویم. این طرح در واقع قدمی در جهت اصلاح ساختار مصرف سوخت در کشور است. نجفی در پایان تاکید کرد که اجرای این پروژه منافع ملی قابل‌توجهی به همراه دارد: با اجرای طرح، علاوه بر صرفه‌جویی گسترده در مصرف گاز، امنیت انرژی افزایش می‌یابد، آلایندگی کاهش پیدا می‌کند، صنعت داخلی فعال می‌شود و از همه مهم‌تر، خانوارها بدون پرداخت هزینه، بخاری‌های ایمن‌تر و باکیفیت‌تر خواهند داشت. امیدواریم با حمایت نهادهای دولتی و رفع موانع اداری، بتوانیم هرچه زودتر این طرح را عملیاتی کنیم.
منبع: دنیای اقتصاد
