ایران؛ دوراهی تاریخی: هاب ترانزیتی اوراسیا یا از دست دادن فرصت بی‌بدیل؟
با تصویب “سند ملی گذر” و تاکید نمایندگان مجلس بر تشکیل فوری “ستاد ملی ترانزیت” زیر نظر عالی‌ترین مقام اجرایی کشور، چشمان امیدوار به ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی بی‌نظیر ایران در تقاطع کریدورهای حیاتی جهانی دوخته شده است. موقعیت استراتژیک ایران در قلب اوراسیا، این پتانسیل را به کشور می‌دهد تا به هاب ترانزیتی منطقه‌ای تبدیل شود و سهمی پایدار از میلیاردها دلار درآمد سالانه این صنعت کسب کند. اما آیا چابک‌سازی مدیریت، رفع موانع بوروکراتیک و ارتقای زیرساخت‌ها می‌تواند ایران را از دوراهی تاریخی کنونی به سمت آینده‌ای روشن در ترانزیت سوق دهد؟
به گزارش "گسترش تولید و تجارت" ایران، کشوری که در چهارراه کریدورهای حیاتی شمال–جنوب و شرق–غرب قرار گرفته و با دسترسی به آب‌های آزاد و همسایگی با ۱۵ کشور، ظرفیتی بی‌نظیر برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی اوراسیا دارد. این موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز، ایران را در سال‌های اخیر بیش از هر زمان دیگری در کانون توجه مسیرهای بین‌المللی حمل‌ونقل قرار داده است.
ایران در کانون کریدورهای جهانی: فرصتی بی‌بدیل اما مغفول!
با وجود این فرصت طلایی، ضعف‌های مدیریتی، فرآیندهای اداری پیچیده و بهره‌وری پایین شبکه ریلی، مانع از شکوفایی کامل این ظرفیت‌ها شده است. این معضلات، سودآوری و جایگاه ایران در زنجیره ارزش جهانی را تحت‌الشعاع قرار داده است.
“سند ملی گذر”: نقشه‌راهی برای جابه‌جایی ۴۰ میلیون تن کالا
برای برون‌رفت از این چالش‌ها و بهره‌برداری حداکثری از پتانسیل موجود، “سند ملی گذر (ترانزیت)” به عنوان یک نقشه‌راه جامع و استراتژیک به تصویب رسیده است. این سند، هدف جاه‌طلبانه جابه‌جایی حداقل ۴۰ میلیون تن کالای ترانزیتی در سال را تا پایان برنامه هفتم توسعه برای کشور تعیین کرده است. تحقق این هدف، نه تنها به افزایش درآمدهای پایدار کشور کمک می‌کند، بلکه جایگاه ایران را در اقتصاد منطقه‌ای و جهانی به طور چشمگیری ارتقا خواهد داد.
چالش‌های پنهان: از ریل کند تا بوروکراسی فرسوده
اما کارشناسان هشدار می‌دهند که دستیابی به این اهداف بلندپروازانه، بدون اصلاحات جدی و اساسی دشوار خواهد بود. سرعت پایین قطارهای باری، که گاهی حمل بار از سرخس به بندرعباس را تا ۴۵ روز به طول می‌انجامد (در مقابل ۳ تا ۵ روز کامیون)، در کنار فرآیندهای طولانی گمرکی و تعدد نهادهای تصمیم‌گیر، جذابیت مسیر ترانزیتی ایران را برای بازرگانان کاهش داده و رقبای منطقه‌ای نظیر ترکیه را قادر ساخته است تا از این ضعف‌ها به نفع خود بهره‌برداری کنند.
فشارهای مجلس: ضرورت تشکیل “ستاد ملی ترانزیت” برای نجات اقتصاد ملی
در واکنش به این معضلات، محمدرضا رضایی‌کوچی، رئیس کمیسیون عمران مجلس، هفته گذشته در نامه‌ای قاطع به رئیس‌جمهور، مسعود پزشکیان، خواستار تشکیل فوری “ستاد ملی ترانزیت” شد. این ستاد، که طبق ماده ۵۷ برنامه هفتم توسعه باید زیر نظر مستقیم رئیس‌جمهور یا معاون اول وی فعالیت کند، می‌تواند هماهنگی میان دستگاه‌ها را بهبود بخشیده و از موازی‌کاری‌های پرهزینه جلوگیری کند. رضایی‌کوچی تاکید کرد که تعلل در این زمینه می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای اقتصاد ملی داشته باشد و ترانزیت را ابزاری راهبردی برای کاهش اثرات تحریم‌ها و افزایش تاب‌آوری اقتصادی کشور دانست.
تجربه‌ای الهام‌بخش: اراده مدیریتی، گره‌گشای معضلات ترانزیت
کارشناسان معتقدند که این ستاد باید ماموریت‌های کلیدی نظیر تسهیل فرآیندهای مرزی، افزایش سرعت تخلیه و بارگیری و ارتقای بهره‌وری خطوط ریلی را در دستور کار قرار دهد. تجربه اخیر کاهش زمان ترخیص کالا در بنادر طی جنگ ۱۲ روزه ایران و رژیم صهیونیستی، به وضوح نشان داد که با اراده مدیریتی قوی، می‌توان موانع بوروکراتیک را برطرف کرده و چابکی را به شبکه ترانزیت کشور بازگرداند.
دوراهی سرنوشت‌ساز: هاب ترانزیتی اوراسیا یا تکرار تاریخ؟
اکنون ایران در آستانه انتخابی سرنوشت‌ساز قرار دارد: یا با اتکا به “سند ملی گذر” و با تشکیل فوری “ستاد ملی ترانزیت” به هاب ترانزیتی اوراسیا بدل شود و سهمی پایدار از زنجیره‌های ارزش جهانی کسب کند، یا در صورت تداوم وضع موجود و عدم اصلاحات، فرصت تاریخی خود را به رقبا واگذار کرده و از قافله توسعه بازماند. این انتخاب، آینده اقتصادی کشور را رقم خواهد زد.
