شبکه ریلی
نظریه مشهور «هارتلند»
دیدگاه‌های مکیندر
مسیر جدید قدرت‌یابی ایران در جهان چندقطبی
دیدگاه‌های مکیندر درباره نقش راه‌آهن در شکل‌گیری قدرت جهانی بار دیگر اهمیت توسعه ریل در ایران را در دوره تحریم‌های دریایی و دوره تغییر نظم جهانی، برجسته کرده است.
به گزارش "گسترش تولید و تجارت" تحلیل‌های ژئوپلیتیکی کلاسیک نشان می‌دهد که زیرساخت حمل‌ونقل به‌ویژه راه‌آهن، یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهنده به قدرت‌های جهانی بوده است. امروز نیز در عصر رقابت‌های ژئوپلیتیکی و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های دریایی، اهمیت توسعه شبکه ریلی بیش از هر زمان دیگری برای کشورهایی مانند ایران برجسته شده است.
مکیندر در نظریه مشهور «هارتلند» که نخست در سال ۱۹۰۴ ارائه شد، تاکید می‌کرد که راه‌آهن توانسته محدودیت‌های طبیعی اوراسیا را از میان بردارد و دسترسی قدرت‌ها را به مناطق داخلی این قاره تسهیل کند
از نظر او، هر کشوری که بتواند این پهنه وسیع و استراتژیک را از طریق شبکه ریلی در کنترل خود بگیرد، در نهایت بر بازی جهانی تسلط خواهد یافت.او در کتاب «آرمان‌های دموکراتیک و واقعیت» نیز گفته بود که ظهور راه‌آهن، برتری سنتی قدرت‌های دریایی از جمله بریتانیا را به چالش کشیده و وزن ژئوپلیتیکی را به سمت قدرت‌های زمینی مانند روسیه و آلمان منتقل کرده است.این نگاه تاریخی، امروز بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده است؛ به‌ویژه برای کشورهایی که تحت فشار محدودیت‌های دریایی و تحریم‌های مرتبط با حمل‌ونقل قرار دارند. ایران نیز یکی از همین کشورهاست.
در شرایطی که بخش بزرگی از تجارت جهانی (حدود 80 درصد) همچنان به زیرساخت‌های دریایی وابسته است و مسیرهای دریایی تحت نفوذ قدرت‌های غربی قرار دارد، توسعه راه‌آهن می‌تواند کلید حفظ سهم ایران از تجارت منطقه و جهان باشد
تحولات دو دهه اخیر نشان داده که هر کشوری که از ظرفیت ریلی قدرتمندتر برخوردار باشد، هم در عرصه رقابت ژئوپلیتیکی ایمن‌تر است و هم وابستگی کمتری به مسیرهایی دارد که ممکن است تحت نفوذ سیاسی و نظامی قرار گیرند.
پروژه‌های بزرگ مانند راه‌آهن ترانس‌سیبری در روسیه یا ابتکار کمربند و جاده چین دقیقاً بر همین اساس شکل گرفته‌اند: تبدیل شبکه ریلی به ستون فقرات تجارت و نفوذ ژئوپلیتیک
برای ایران نیز مسیر مشابهی وجود دارد. اتصال به آسیای مرکزی، قفقاز، روسیه، ترکیه، افغانستان، پاکستان و بنادر جنوبی این امکان را فراهم می‌کند که کشور از یک مسیر زمینی قدرتمند و مستقل بهره ببرد؛ مسیری که فارغ از تحریم‌های دریایی، می‌تواند جریان پایدار کالا را تضمین کند.در همین حال، شبکه ریلی ایران با قرارگیری در چهارراه ترانزیتی اوراسیا، ظرفیت آن را دارد که به یکی از مهم‌ترین مسیرهای جایگزین برای تجارت شرق–غرب و شمال–جنوب تبدیل شود.
کریم نائینی، کارشناس حمل‌ونقل و ترانزیت، عنوان کرد که تکمیل کریدورهای ریلی مانند شمال–جنوب، شرق–غرب، راه‌آهن چابهار–زاهدان–سرخس و همچنین خطوط اتصال به ترکیه و قفقاز، نه‌تنها امنیت اقتصادی کشور را افزایش می‌دهد، بلکه نقش ایران را در معادلات ژئوپلیتیکی منطقه تقویت می‌کند.این کارشناس تصریح کرد که تجربه جهانی نیز نشان داده زمانی که زیرساخت ریلی تقویت شود، مسیرهای زمینی می‌توانند فاصله زمانی حمل‌ونقل را کوتاه، هزینه‌ها را کاهش و وابستگی‌های خارجی را محدود کنند.در شرایط کنونی که حمل‌ونقل دریایی با چالش‌های امنیتی، محدودیت‌های بیمه، فشارهای سیاسی و تحریم‌های بانکی مواجه است، راه‌آهن برای ایران فقط یک ابزار حمل‌ونقل نیست؛ بلکه یک سرمایه راهبردی برای تاب‌آوری اقتصادی و ژئوپلیتیکی است.
مطالب مرتبط
