پیمان پولی دوجانبه ؛ راهکار روسها برای کاهش سلطه دلار/ کاهش فشار تحریمها با انعقاد پیمانهای پولی دوجانبه
روسیه با استفاده از پیمانهای پولی دوجانبه سعی دارد شرایطی را به وجود بیاورد که با استفاده از آن از تحریمهای آمریکا فرار کند؛ ایران نیز میتواند با استفاده از همین فرایند این شرایط را برای خود به وجود آورد.

سجاد طاهری
با توجه به شرایط تحریمی حال کشور و پابرجا ماندن ساختار تحریمها در برجام و به تبع آن ممنوعیت استفاده از دلار و یورو در معاملات بانکی می توان استفاده از پیمان پولی دوجانبه را راهکاری برای فرار از حربهی تحریمها باشند.
ازاینرو برخی دیگر از کشورها نظیر روسیه برای قطع وابستگی خود به دلار و اقتصاد آمریکا، رو به چنین پیمانهای پولی میآورند بهعنوانمثال به نقل از راشاتودی ماکسیم اورشکین، وزیر توسعه اقتصادی روسیه گفت:« روسیه در واکنش به تحریم بانک مرکزی این کشور در حال انجام اقدامات لازم برای کاهش استفاده از دلار آمریکا در معاملات تجاری این کشور است. گفتنی است ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، بارها از وزارت اقتصاد و امور مالی این کشور خواسته بود تا وابستگی خود به دلار را کاهش دهد.»
این در حالی است که پیشازاین نیز روسیه پیمانهای پولی با کشورهای نظیر چین ،اوکراین ، پاکستان و … بسته است و با توجه به اهمیت این رویدادها میتوان نتیجه گرفت که روسیه به دنبال رسیدن به سازوکاری جدید جهت کاهش وابستگی به استفاده از ارزهای معیار جهانی نظیر دلار و یا یورو هست.با استفاده از این پیمانهای دوجانبه میتوان بدون استفاده از ارزهای معیار جهانی و با استفاده از ارزهای محلی دو کشور به تجارت و مبادلات بانکی پرداخت.
لازم به ذکر است که تاکنون پیمان پولی دوجانبهای از سوی بانک مرکزی ایران با دیگر کشورها، عملیاتی نشده است درحالیکه کشورهایی نظیر روسیه و ترکیه به ایران پیشنهادهایی منباب بستن پیمانهای دوجانبه ارائه دادهاند، ناگفته نماند کشوری مانند چین نیز یکچهارم تجارت خارجی خود را با پول محلی خود انجام میدهد لذا این فرایند میتواند برای اقتصاد کشور امری مهم و راهکاری برای فرار از تحریمها بانکی باشد.
کاهش فشار تحریم ها با انعقاد پیمان های پولی دو جانبه
در شرایط فعلی کشور که بانکهای بزرگ جهان، حاضر به نقلوانتقال درآمدهای ایران نیستند و عمدتاً از جریمههای آمریکا واهمه دارند، راهکار اصلی برای مسئله عدم همکاری بانکهای خارجی، خروج از نظام پرداخت دلار و یورو و انعقاد پیمان پولی دوجانبه با دیگر کشورها است.
یکی از مهمترین روشها برای انجام تبادلات مالی بینالمللی استفاده از پیمانهای پولی دوجانبه است. در این شیوه، بهجای استفاده از یک واحد پولی، از واحدهای پولی دو کشور برای تسویه تجاری استفاده میشود؛ به عبارتی، پیمان پولی دوجانبه ابزاری برای استفاده از ارز محلی دو کشور مبدا و مقصد بدون استفاده از ارز ثالث است. برای اجرایی شدن این طرح، تنها کافی است دو کشور باهم وارد مذاکره شوند و پیمان پولی دوجانبه امضا کنند.
باوجوداین، برای اجرایی شدن این طرحها باید تغییر رویکردی در جهتگیری راهبردی بانک مرکزی شکل بگیرد که گام نخست این حرکت، اصلاح شیوه نگرش به جایگاه پول ملی در تجارت بینالمللی است؛ در گام بعدی، ریسکپذیری و پیگیری مستمر میتواند گشایشی برای حل مشکلات کشور باشد. روی آوردن به پیمانهای پولی دوجانبه، نهتنها باعث دور زدن تحریمهای بانکی میشود، که باعث رهایی از وابستگی به سامانههای بانکی کشورهای تحریمکننده نیز میشود؛ بااینحال اگر کشورهایی همانند آمریکا و دیگر کشورهای متحد آن بخواهند با ایران تبادل تجاری برقرار کنند، در این صورت، ریال ایران بهاندازه جایگاه این کشور در اقتصاد بینالمللی نقش خواهد داشت.
بهطورکلی، اجرای چنین پیمانهایی منافعی برای کشور دارد که در ادامه به این موضوع پرداخته میشود:
کاهش فشار تحریمهای بانکی
مهمترین دستاورد پیمانهای پولی را میتوان ارتقای جایگاه ریال بهعنوان پول ملی ایران در تجارت بینالملل دانست و همچنین با استفاده از این فرآیند، میتوان ارز ایران را به یک «ارز قابلخرید برای ذخیره ارزی» استفاده کرد؛ در این صورت، اعتبار ارز معادل صادرات کشور خواهد بود، لیکن بهجای استفاده از چند ارز محدود، میتوان از ارزهای کشورهای مختلف استفاده کرد.
تاثیر مهم دیگری که میتواند این پیمانها ایجاد کند، کاهش آثار تحریمهای بانکی است. در صورت اجرایی شدن این پیمانها، بخشی از مشکلات تحریمی بانکی ایران حل میشود؛ آنهم در شرایطی که تنها از ارز دو کشور مبدا و مقصد در تجارت استفاده میشود و ارزهای معیار جهانی همچون دلار در این تجارت جایگاهی ندارند.
افزایش قدرت چانهزنی
از دیگر آثار اجرایی شدن این پیمانها، افزایش قدرت چانهزنی کشور است؛ بهگونهای که ایران در مواردی نظیر مواد دارویی، تجهیزات پزشکی، محصولات کشاورزی، مواد خوراکی و… که در لیست تحریمی سازمان ملل و اروپا نیستند، میتواند بدون وجود موانع، به واردات و صادرات این اقلام، اقدام کند؛ زیرا عمده مشکل تجارت اقلام ذکرشده نقل و انتقالات پولی و بانکی بین واردکننده و صادرکننده است.
منافع بخش خصوصی
مهمترین مشکل فعلی تجار بخش خصوصی را میتوان انتقال ارز با ریسک بالا دانست که با امضای پیمان پولی و استفاده از پولهای محلی این مشکل تا حد زیادی برطرف میشود. بخش خصوصی میتواند نقش بسیار مهمی در اجرای این پیمانها داشته باشد؛ زیرا میتوانند با فشار آوردن به اتاقهای بازرگانی دو کشور و از آن طریق، به بانکهای مرکزی و نهادهای تصمیمگیر، فرآیند امضای پیمانها را تسهیل کنند.
در شرایط فعلی کشور که بانکهای بزرگ جهان، حاضر به نقلوانتقال درآمدهای ایران نیستند و عمدتاً از جریمههای آمریکا واهمه دارند، هیچ نشانهای از بهبود روابط بانکی ایران با خارج از کشور دیده نمیشود و تا هنگامیکه ایران نیازمند نظام مالی آمریکا و اروپا باقی بماند، فشارها نیز باقی خواهند ماند. در این وضعیت، راهکار اصلی برای مسئله عدم همکاری بانکهای خارجی، خروج از نظام پرداخت دلار و یورو و ایجاد نظامات پرداخت دوجانبه با دیگر کشورها است؛ بنابراین لازم است چنین پیمانهایی با کشورهایی منعقد شود که توانمندی اقتصادی و سیاسی لازم را برای پایبندی به تعهداتشان داشته باشند.