چراغ سبز دولت دوازدهم به بازگشت سهمیه‌بندی بنزین
پیامدهای منفی حذف سهمیه‌بندی بنزین در دو سال اخیر، دولت دوازدهم را بر آن داشت تا سیاست خود را در این خصوص تغییر داده و با طرح افزایش پلکانی قیمت بنزین، بار دیگر سهمیه‌بندی سوخت را در کشور به اجرا درآورد. اما اهمیت سهمیه‌بندی در چیست؟ چرا دولت دوازدهم با طرح افزایش پلکانی قیمت بنزین موافقت کرد.
مهدی علیپور
بنزین پرطرفدارترین فرآورده نفتی در ایران که از دوره قاجاریه با ورود اولین خودروهای بنزینی از اروپا در اقتصاد وابسته به درآمدهای نفتی ایران جا باز کرده است. معاون شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در تیرماه ۹۶ از مصرف روزانه ۸۳ میلیون لیتر بنزین در کشور خبر داد که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، ۸ درصد رشد داشته است. افزایش سالانه تقاضای بنزین و تحریم‌های نفتی و گازی، اهمیت تولید این فراورده نفتی در پالایشگاه‌های کشور را بیش‌ازپیش مشخص می‌کند. بر اساس اعلام شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، در هشت‌ماهه ابتدایی سال ۹۶، میانگین تولید روزانه بنزین در کشور ۷۴.۴ میلیون لیتر بوده است.
اهمیت سهمیه‌بندی بنزین
با تکمیل فازهای دوم و سوم پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس و تولید روزانه ۳۶ میلیون لیتر بنزین از این محل، کشور در زمینه تولید بنزین به خودکفایی خواهد رسید. اما با توجه به افزایش سالانه مصرف در کشور لازم است جهت تداوم خودکفایی در زمینه تولید بنزین، مصرف این فراورده نفتی کنترل شود. یکی از راه‌های مهم جهت نظارت و کنترل مصرف بنزین در کشور، سهمیه‌بندی آن است. با اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین، فرهنگ درست مصرف کردن در مورد یکی از مهم‌ترین منابع انرژی در میان مردم جابازکرده و با مدیریت مصرف، علاوه بر آن‌که آلودگی هوا کاهش می‌یابد، نیاز به واردات این فراورده نفتی کم شده و میزان آسیب‌پذیری امنیت کشور در زمان بحران‌های خارجی نیز کاهش خواهد یافت.
سهمیه‌بندی بنزین از آغاز تا پایان
رشد ۱۰ درصدی مصرف سالانه، هزینه‌های سنگین واردات سوخت به کشور و بروز پدیده قاچاق در پی عرضه سوخت ارزان‌قیمت، ازجمله عواملی بود که دولتمردان و متصدیان امر تولید و توزیع فراورده‌های نفتی در دولت نهم را بران داشت تا در ششم تیرماه سال ۱۳۸۶، با استفاده از کارت هوشمند، طرح سهمیه‌بندی سوخت را به اجرا درآورند. سرانجام دولت یازدهم با خبر تک‌نرخی شدن بنزین از آذرماه ۱۳۹۴، پایان عمر سهمیه‌بندی بنزین را اعلام کرد.
خردادماه ۱۳۹۴، بیژن زنگنه، وزیر نفت دولت یازدهم در دفاع از حذف سهمیه‌بندی سوخت، بنزین دونرخی را فساد آورد دانست و اعلام کرد وزارت نفت کارت سوخت را عاملی برای کنترل مصرف سوخت نمی‌داند.
اولین دفاع رسمی دولت از بازگشت سهمیه‌بندی بنزین
حذف سهمیه‌بندی بنزین اقدامی غیر کارشناسی بود که افزایش مصرف و رشد سالانه حدود ۱۰ درصدی تقاضا را در پی داشت. تا آنجا که معاون شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در تیرماه ۹۶ از مصرف روزانه ۸۳ میلیون لیتر بنزین در کشور خبر داد. سرانجام مرکز پژوهش‌های مجلس و برخی مراکز پژوهشی معتبر مانند شبکه کانون‌های تفکر ایران با اشاره به مزایای متعدد بازگشت سهمیه‌بندی بنزین و افزایش قیمت پلکانی آن صرفاً برای پرمصرف‌ها، این پیشنهاد را مطرح کرده و خواستار تصویب آن در قالب لایحه بودجه ۹۷ توسط مجلس شورای اسلامی شدند. ۲۴ بهمن ۱۳۹۶ در جریان بررسی پیشنهاد افزایش پلکانی قیمت بنزین برای مصارف مازاد بر الگوی مصرف در مجلس شورای اسلامی، پورمحمدی، معاون اقتصادی سازمان برنامه‌وبودجه کشور به‌عنوان نماینده دولت در موافقت با این پیشنهاد صحبت کرد. پس از حذف طرح سهمیه‌بندی بنزین در خرداد ۹۴، این اولین حمایت رسمی دولت روحانی از بازگشت سهمیه‌بندی و چند نرخی شدن مجدد قیمت بنزین است. پورمحمدی ضمن اشاره به مشکلاتی همچون قاچاق، واردات بنزین و آلودگی هوا، در تشریح دلایل موافقت دولت با پیشنهاد افزایش پلکانی قیمت بنزین اظهار داشت; حداقل‌های مصرف بنزین هیچ‌گونه افزایش قیمتی ندارند و صرفاً پرمصرف‌ها مشمول افزایش قیمت می‌شوند. همچنین بنا بر مصوبه مجلس، دولت باید به تدریج تا پایان برنامه ششم توسعه، قیمت حامل‌های انرژی را به فوب خلیج فارس برساند و این امر با افزایش سالانه قیمت امکان‌پذیر خواهد بود.
یه طورکلی در این زمینه باید گفت که اگر طرح سهمیه‌بندی بنزین در دولت یازدهم متوقف نمی‌شد، نیازی به افزایش پلکانی قیمت بنزین نبود. اما به هر حال بازگشت سیاست دولت آقای روحانی به سمت طرح سهمیه‌بندی بنزین و افزایشپلکانی قیمت سوخت، اقدامی مثبت ارزیابی شده و امید است با اجرای این طرح، مصرف سوخت مدیریت‌شده و ضمن کاهش آلودگی هوا، تداوم خودکفایی در زمینه تولید سوخت، کاهش قاچاق، کاهش اثرات تورمی و فشار اقتصادی به دهک‌های پایین جامعه حاصل گردد.
