حسین محمودی

قانون کار معیشت بیش از نیمی از جمعیت کشور را تحت تاثیر قرارداده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی تصمیم به تنظیم قانون کار جدیدی گرفته شد تا به مبانی اسلامی نزدیک­‌تر باشد. این مسیر پس از سال ۱۳۶۱ و استعفای توکلی، وزیر کار وقت به علت نزدیکی تفکرات برخی از وزراء به تفکرات سوسیالیستی، دچار تغییر شد. پس از آن دولت لایحه قانون کار را تنظیم کرد که مورد تایید شورای نگهبان واقع نشد. نهایتاً نیز این اختلافات منجر به تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام شد تا سرانجام قانون کار در سال ۱۳۶۹ و با تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام به قانون تبدیل شود.

کارگر، کارفرما و دولت شرکای اجتماعی در روابط کار هستند. قانون کار با مشخص کردن وظیفه هریک از طرفین، روابط کار را ضابطه­‌مند می‌­کند. در قانون کار این وظایف به طور مشخص برای هر یک از طرفین دیده شده است. محدودیت­‌هایی که قانون کار در قالب وظیفه مطرح می­‌کند در واقع هزینه‌­ای است که باید برای انجام آن وظیفه پرداخت شود. این هزینه‌­ها را با توجه به متن قانون کار به دو دسته مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می‌­شود.

هزینه­‌های مستقیم آن دسته از هزینه­‌هایی است که در قانون کار صریحاً بدان اشاره شده و طرفین را ملزم به رعایت آن کرده است. این هزینه‌­ها که در واقع حقوق قانونی طرفین است شامل مواد مختلفی است که در ادامه آورده شده است.

1-در هر رابطه کاری یکی از اساسی­‌ترین مسائل بحث دستمزد است که به ازای انجام فعالیتی مشخص به فردی که کار را انجام داده است تعلق می­‌گیرد. در قانون کار تحت عنوان حق‌­السعی به موضوع دستمزد پرداخته شده است و شاید بتوان یکی از مهمترین هزینه­های مستقیم قانون کار را موضوع حق‌­السعی دانست. قانون کار برای پرداخت دستمزد حدودی را در نظر گرفته است که یکی از آن­ها در ماده ۴۱ آورده شده است. ماده ۴۱ قانون کار شورای عالی کار را موظف کرده است تا برای صنایع و مناطق مختلف کشورحداقل حقوق را با توجه به نرخ تورم و تامین زندگی یک خانواده با تعداد متوسط تعیین نماید.

2-یکی دیگر از هزینه‌­های مستقیم موضوع بیمه کارگران است. قانون کار در ماده ۱۴۸، کارفرمایان را مکلف نموده است تا بر اساس قانون تامین اجتماعی کارگران خود را بیمه کنند. قانون تامین اجتماعی برای کارگر و کارفرما درصدی را به عنوان سهم بیمه در نظر گرفته است که ماهیانه باید به سازمان تامین اجتماعی پرداخت شود.

3-قانون کار فصلی با عنوان امور رفاهی کارگران دارد که در این فصل وظایفی برای تامین امور رفاهی کارگران بر عهده­ کارفرمایان گذاشته شده است. این هزینه‌­ها که جزو هزینه­‌های مستقیم قانون کار هستند شامل مواردی مثل تهیه مسکن مناسب برای کارگران، تهیه­ خوابگاه و غذا در صورت نیاز، تهیه­ وسیله­ نقلیه مناسب برای رفت و برگشت کارکنان در صورت فاصله داشتن کارگاه از محل اقامت کارگران، ایجاد امکانات ورزشی مناسب و کلاس­‌های سوادآموزی برای کارگران می­‌شود.

4-حق سنوات یکی دیگر از هزینه‌­های مستقیم قانون کار است که با عنوان مزایای پایان کار نیز به کار برده می­‌شود. قانون کار حق سنوات را برای هر سال سابقه، اعم از متوالی یا متناوب، بر اساس آخرین حقوق مبلغی معادل یک ماه حقوق در نظر گرفته است. حق سنوات در شرایطی که خاتمه قرارداد کار در نتیجه کاهش توانایی‌­های جسمی و فکری ناشی از کار کارگر باشد (بنا به تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان بهداشت و درمان منطقه با معرفی شورای اسلامی کار و یا نمایندگان قانون کارگر) به نسبت هر سال سابقه خدمت، معادل دو ماه آخرین حقوق، خواهد بود.

5-از دیگر هزینه‌­های مستقیم قانون کار می‌­توان به مزایایی که قانون کار برای کار در زمان‌­های مختلف در نظر گرفته است اشاره کرد. قانون کار برای کارگری که در طول ماه به طور نوبتی کار می کند و نوبت­های کار وی در صبح و عصر واقع می شود ۱۰% و چنانچه نوبت‌­ها در صبح و عصر و شب قرار گیرد ۱۵% و در صورتی‌­که نوبت­‌ها به صبح و شب و یا عصر و شب بیفتد ۵/۲۲% علاوه بر مزد به‌­عنوان فوق­‌العاده نوبت کاری در نظر گرفته است. علاوه بر این به کارگران غیر نوبتی به ازای هر ساعت کار در شب ۳۵ % اضافه بر مزد ساعت کار عادی، تعلق می­‌گیرد. برای اضافه کاری نیز تا ۴۰% اضافه بر مزد برای کارگر در نظر گرفته شده است.

6- هزینه کار زنان و نوجوانان نیز از جمله­ هزینه‌­های مستقیم قانون کار است که برای حمایت از این افراد در نظر گرفته شده است. این هزینه­‌ها شامل ممنوعیت کارهای خطرناک، سخت و زیان‌­آور برای آن‌­ها، مرخصی­‌های بارداری و زایمان، مرخصی شیردهی، تهیه­‌ی مرکز نگهداری از کودکان است که در قانون منظور شده است.

هزینه­ های ذکر شده عموماً حق و حقوق طرفینِ رابطه کار یا همان کارگر و کارفرما در یک رابطه کاری است که قانون کار سعی در ضابطه­ مند ساختن آن داشته است. این هزینه ­ها با وجود اینکه باعث افزایش هزینه تمام شده ­ی محصولات تولیدی می­ شود ولی رابطه کار را ضابطه­ مند خواهد کرد. این قابلیت وجود دارد که این هزینه­ ها به صورت یکپارچه محاسبه شوند و کارفرما به صورت ماهیانه این مطالبات را به کارگران پرداخت نماید. در این صورت این هزینه­‌ها برای کارفرما قابل محاسبه خواهد بود و امکان برنامه ریزی و مدیریت هر چه بهتر واحد تولیدی را برای کارفرما فراهم خواهد ساخت.

علاوه بر هزینه­‌های ذکر شده، هزینه­‌های دیگری نیز وجود دارد که مانند هزینه­‌های مستقیم قابل محاسبه و کنترل نیستند. این هزینه‌­ها که با عنوان هزینه غیر مستقیم از آن­ها یاد می‌­شود در یادداشت بعدی به آن پرداخته خواهد شد.