۱۵ راهکار نجات؛ چگونه اقتصاد ایران از رکود و تورم رهایی یابد؟
اقتصاد ایران سالهاست که در گرداب رکود، تورم و ناترازی دست و پا میزند. اما در دل این چالشها، فرصتهای نهفتهای وجود دارد که با اجرای درست و بهموقع، میتوانند موتور رشد اقتصادی کشور را دوباره روشن کنند. این گزارش به ۱۵ راهکار کلیدی میپردازد که میتواند مسیر اقتصاد ایران را از بقا به سوی رشد پایدار تغییر دهد.

از ظرفیتهای خام تا رشد پایدار؛ عبور از سیاستهای تدافعی
به گزارش «گسترش تولید و تجارت» ایران، با وجود تمام محدودیتها، از ظرفیتهای بیبدیلی مانند منابع غنی نفت و گاز، موقعیت ژئوپلیتیک منحصربهفرد، بازار داخلی عظیم و فرصت برقراری روابط جدید با قدرتهای شرق برخوردار است. اما بهرهگیری از این پتانسیلها، مستلزم عبور تهران از سیاستهای نیمبند و تدافعی فعلی و اتخاذ رویکردی جسورانه برای بازسازی اقتصادی است.
۱۵ گام عملی؛ از مسکن تا توسعه فناوریهای نوین
بستهای شامل ۱۵ راهکار کلیدی برای احیای اقتصاد ایران تدوین شده است. برخی از این راهکارها، مانند عرضه زمین به آحاد مردم و تنوعبخشی به مبادی واردات کالاهای اساسی، کوتاهمدت و قابل اجرا هستند. در سوی دیگر، پروژههای بلندپروازانهتری چون تجاریسازی شرکت ملی نفت و ایجاد شبکه پرداخت رسمی با چین قرار دارند. اجرای منسجم این مجموعه راهکارها میتواند اقتصاد ایران را از مرحله “بقا” به “رشد” هدایت کند.
توسعه صنعتی؛ موتور محرکه اقتصاد آینده
نخستین و حیاتیترین گام، تدوین و اجرای یک برنامه توسعه صنعتی واقعی است. اتکا به واردات بیرویه یا صرفاً خامفروشی نفت، راه به جایی نخواهد برد. همانند تجربه موفق کرهجنوبی که از صنایع سبک به سمت فناوریهای پیشرفته جهش یافت، ایران نیز باید صنایع پیشران خود را شناسایی و بر آنها تمرکز کند؛ از پتروشیمیهای تکمیلی و صنایع دانشبنیان گرفته تا انرژیهای تجدیدپذیر.
انرژی پایدار و لجستیک ایمن؛ لازمه رشد صنایع
هرگونه برنامه صنعتی، بدون بهینهسازی مصرف انرژی و ایمنسازی زیرساختهای لجستیکی، بهویژه در حوزه نفت و گاز، پایداری نخواهد داشت. بهبود بهرهوری انرژی و ارتقاء سیستمهای حملونقل و انبارداری، از ارکان ضروری برای تضمین رشد و توسعه پایدار صنایع در بلندمدت محسوب میشوند.
۱۵ راهکار برای بازسازی اقتصاد ایران
ایران به جای پراکندگی طرحها و بخشینگری، نیازمند یک استراتژی صنعتی ملی است که صنایع اولویتدار (پتروشیمی، فولاد پیشرفته، تجهیزات انرژیهای نو، و صنایع دانشبنیان) را شناسایی و حمایت کند.برنامهای که صادراتمحور باشد و پیوند میان دانشگاه، سرمایهگذاری داخلی و شرکای خارجی را تقویت نماید.
۲- عرضه گسترده زمین به آحاد ایرانیها
زمین در ایران به کالایی کمیاب و رانتی تبدیل شده است. آزادسازی تدریجی و هوشمندانه زمینهای دولتی برای مسکن و تولید، میتواند ضمن کاهش سوداگری، به توزیع عادلانهتر فرصتها و کاهش فشار بر بازار اجاره کمک کند.
۳- افزایش فروش نفت
فروش نفت همچنان ستون اصلی درآمد دولت است. تنوع مسیرهای صادراتی، استفاده از نفتکشهای اجارهای و قراردادهای تهاتری میتواند ریسک تحریم را کاهش دهد. در عین حال، توسعه پالایشگاههای کوچک و صادرات فرآورده نیز از خامفروشی میکاهد.
۴- توسعه شبکه پرداخت رسمی با چین
مازاد حساب جاری ایران با چین یک فرصت است. اتصال شبکههای پرداخت داخلی به سیستم مالی چین، بخشی از قفل ارزی را باز میکند و امکان سرمایهگذاری مشترک در پروژههای زیرساختی را فراهم میآورد.
۵- بهینهسازی مصرف انرژی
ایران یکی از پرمصرفترین کشورها در انرژی است. نوسازی تجهیزات صنعتی، اصلاح الگوی مصرف خانگی و توسعه حملونقل برقی میتواند میلیاردها دلار صرفهجویی سالانه همراه داشته باشد.
۶- ایمنسازی لجستیک نفت
تامین امنیت کریدورهای صادرات نفت و گاز، از خلیج فارس تا دریای عمان و آسیای میانه، حیاتی است.سرمایهگذاری در زیرساختهای خط لوله، افزایش ذخایر راهبردی و بیمههای بومی میتواند تابآوری ایران را بالا ببرد.
۷- تنوع مبادی واردات کالای اساسی
وابستگی به یک یا دو کشور تامینکننده ریسک بزرگی است. ایران باید مبادی واردات گندم، ذرت و دارو را متنوع سازد تا در شرایط بحران جهانی، امنیت غذایی و دارویی کشور آسیب نبیند.
۸- انتقال لجستیک واردات به شرق ایران
تمرکز بنادر و گمرکات در غرب و مرکز کشور، فشار هزینهای ایجاد کرده است. توسعه بندر چابهار و خطوط ریلی شرقی میتواند مسیر واردات کالاهای اساسی از آسیا را کوتاهتر و ارزانتر کند.
۹- عبور از ادبیات ناترازی
اقتصاد ایران سالهاست با کلیدواژه «ناترازی» توصیف میشود؛ از کسری بودجه تا کمبود انرژی. اما بازتعریف گفتمان اقتصادی، از «بحران» به «فرصت بازطراحی»، میتواند ذهن سیاستگذار و فعال اقتصادی را به سمت راهحلهای پایدار سوق دهد.
۱۰- ضمانت حداقل رشد بهجای تمرکز صرف بر تورم
کاهش تورم مهم است، اما در اقتصادی که رشد منفی یا نزدیک به صفر دارد، این سیاست به رکود عمیقتر منجر میشود. ایران باید هدفگذاری رشد حداقل ۳ تا ۴ درصدی را تضمین کند، حتی اگر به معنای پذیرش تورم بالاتر باشد.
۱۱- تجاریسازی شرکت ملی نفت
تبدیل شرکت ملی نفت ایران به یک هلدینگ تجاری رقابتی، با حضور در بازارهای بینالمللی و تاسیس شعب خارجی، میتواند سهم بیشتری از ارزش افزوده جهانی انرژی را نصیب ایران کند.
۱۲- تمرکز بر صادرات به روسیه و واردات مستقیم از چین
تحولات ژئوپلیتیک، فرصت ویژهای برای ایران فراهم کرده است. روسیه نیازمند کالاهای صنعتی و کشاورزی است و چین میتواند منبع ارزان فناوری و تجهیزات باشد. کاهش واسطهها در این تجارت سهجانبه، هزینهها را کاهش میدهد.
۱۳- روابط دوجانبه در کنار اتکا به بلوکها
در شرایطی که سازمانهایی چون شانگهای و بریکس هنوز بیشتر سیاسیاند تا اقتصادی، ایران میتواند روابط اقتصادی واقعی و پایدار را از طریق توافقات دوجانبه با شرکای کلیدی (چین، روسیه، هند، ترکیه) دنبال کند.
۱۴- عرضه گسترده داراییهای سرمایهای داخلی به دلار
انتشار اوراق و داراییهای سرمایهای (سهام شرکتهای دولتی، املاک و زیرساختها) با پشتوانه دلاری، میتواند هم نقدینگی سرگردان را جذب کند و هم اعتماد سرمایهگذاران خارجی را جلب نماید.
۱۵- گسترش و تسریع سناریوی رفاهی
هیچ سیاست صنعتی بدون پشتوانه اجتماعی پایدار نیست. تقویت شبکههای رفاه اجتماعی و اتصال مستقیم یارانهها به سیاستهای صنعتی، میتواند هم عدالت را تضمین کند و هم رضایت عمومی را در مسیر اصلاحات اقتصادی حفظ نماید.
خروج از تله توسط دولت با اقدامات واقعی
اقتصاد ایران با مجموعهای از اصلاحات بههمپیوسته میتواند از تله رکود تورمی خارج شود. این ۱۵ راهکار بیش از آنکه شعار باشند، نقشه راهی برای حرکت به سمت یک اقتصاد رقابتی، مقاوم و پویا هستند.
پرسش اصلی اما این است: آیا اراده لازم برای اجرای چنین تحول بزرگی وجود دارد؟