اهمیت حقوق مالکیت معنوی در تجارت ایران

جمعه ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ ساعت ۱۶:۱۴

زمان مطالعه ۱۶ دقیقه ۰

امروزه فضاي رقابتي، سازمان ها را ملزم به تغيير شيوه ي مديريت نموده است. سازمان ها براي بقاء در محيط رقابتي ترغيب مي‌شوند تا ضمن توجه به نوآوري جهت کسب مزيت رقابتي از منابع سازماني به صورت کارآ تري استفاده نمايند. از سويي سازمان ها و شرکت هاي داراي مزيت رقابتي به مديريت مالکيت فکري براي حفظ و صيانت از دستاوردهاي نوآورانه خود نياز دارند.

به گزارش "گسترش تولید و تجارت" در حالي‌که مزيت هاي تکنولوژيک جهت حفظ موقعيت رقابتي در بسياري از صنايع ضرورت دارد، تبديل مزيت هاي تکنولوژيک به مزيت هاي رقابتي نيز پيش نيازهاي خاصي را مي طلبد. در کنار خلق تکنولوژي از طريق پژوهش و توسعه درون زا، مديريت و سازماندهي انتقال تکنولوژي به مثابه يکي از روش هاي موثر دستيابي به تکنولوژي مورد نياز به ضرورتي انکار ناپذير در راه توسعه تکنولوژي تبديل شده است. انتقال تکنولوژي حالت خاصي از دگرگوني تکنولوژيک است که در 3 مرحله اختراع، نوآوري و انتشار صورت مي گيرد. رشته مالکيت هاي معنوي در علم حقوق به حفظ و حمايت از تراوشات فکري، ابداعات، نوآوري ها و اختراعات مي پردازد. مالکيت هاي مذکور از جمله حقوقي است که در تمامي دنيا از سوي قانون گذار و عرف داراي اهميت شناخته شده است. در اقتصادهاي مبتني بر تکنولوژي پيشرفته همچنان که سرمايه گذاران از نظر زمان، هزينه و سرمايه منتفع مي شوند، در صورت حمايت مناسب از حقوق مالکيت معنوي آنان، کشورهاي ميزبان اين تکنولوژي نيز به منافع بسياري نائل خواهند شد.

در دنياي امروز، خلق ثروت متکي بر فناوري است. امروزه، پايه هاي اقتصاد کشورهاي پيشرفته بر اقتصاد دانش بنيان بنا شده است. معنا و مصاديق ثروت تغيير کرده است، اکنون ايده هاي جديد، روش هاي نو و دانش جديد، خود «ثروت» هستند که اين دارايي ها به «دارايي هاي فکري» مشهورند. اين دارايي ها به قدري اهميت دارند که گاهي اوقات تا 80 درصد دارايي شرکت هاي معظم و جهاني را تشکيل مي دهند. به عنوان مثال شرکت IBM در سال 2006 از طريق فروش حق ليسانس خود بالغ بر 1/2 ميليارد دلار درآمد کسب کرده است. با مروري بر انقلاب هاي ايجاد شده در سه قرن اخير و نيز منبع ايجاد ثروت مشاهده مي شود که منبع ايجاد ثروت، از قبل از قرن هجدهم تا قرن بيستم و يکم به ترتيب زمين، منابع طبيعي، منبع انرژي و دانش بوده است.

تاریخچه حقوق مالکيت معنوي یا دارایی فکری

عبارت «مالکیت معنوی» برای اولین بار در سال ۱۹۷۹، در مقاله ای در مجله Monthly Review مورد استفاده قرار گرفت. تاریخ دقیق رسمیت اعطای حق اختراع مشخص نمی باشد و تا کنون هیچ کشوری به طور رسمی در این زمینه ادعایی نداشته است. اسناد سازمان جهانی دارایی های فکری نیز به این مسئله اشاره نمی کند، اما قدردانی و حمایت از صنعتگران، نخبگان صنعتی، مخترعین و اختراعات، دارای سابقه ی طولانی است. در قرن پانزدهم در انگلستان امتیازات خاصی به صنعتگران و تجار اعطا می گردید که مهر پادشاه بر روی آن زده می شد و به نام حق اختراع مشهور بود. اولین حق اختراع شناخته شده، در سال 1449 توسط هانری ششم، به مخترع شیوه ی ساخت شیشه ی رنگی اعطا شد. در سال 1624 شکل دیگری از حمایت از اختراعات در انگلستان معمول گردید که جایگزین سیستم سنتی اعطای حق صنعتی توسط پادشاه به عنوان امتیاز و پاداش در ازای خدمات داده می شد. حقوق مالکیت معنوی برای اولین بار در سال 1883 با امضای 11 کشور در پاریس تحت عنوان معاهده ی پاریس جهت حمایت از دارایی های فکری صنعتی به تصویب رسید و رسمیت بین المللی یافت.

مالکیت فکری

مالکیت فکری (معنوی) یا حقوق فکری (معنوی) (intellectual property یا intangible property) به حقوقی گفته می‌شود که به صاحبان آن حق بهره‌وری از فعالیت‌های فکری و ابتکاری انسان را می‌دهد و ارزش اقتصادی و قابلیت دادوستد دارد ولی موضوع آن شیء معین مادی نیست. حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی یا هنری یا مالکیت ادبی و هنری معروف به حق مولف یا حق تکثیر، حق اختراع، حقوق بر مشتری مانند سرقفلی حق تاجران و صنعتگران نسبت به نام، علائم تجارتی و صنعتی و اسرار تجاری معروف به مالکیت تجارتی و صنعتی از انواع مالکیت‌های فکری است (صفایی، ص ۲۲۷؛ کاتوزیان، ص ۲۳ ). برخی نویسندگان نام «مالکیت‌های فکری» را برای این حقوق ترجیح می‌دهند؛ از آن جهت که منشاء این حقوق فکر و اندیشهٔ انسان است، اما برخی دیگر واژهٔ «مالکیت معنوی» را مناسب‌تر می‌دانند از این جهت که برخی از این حقوق مانند سرقفلی بر اثر فکر و اندیشه تولید نمی‌شوند بلکه فقط به دلیل این که وجود مادی ندارد در قلمرو این حقوق جای می‌گیرند. تفاوت این نوع مالکیت با مالکیت کلاسیک در آن است که موضوع آن یک اثر فکری و تراوش‌های ذهنی انسان است و نه یک پدیدهٔ معین مادی. مالکیت فکری ماهیتی مرکب از حقوق مالی و حقوق غیرمالی و مربوط به شخصیت انسان دارد. این ماهیت ترکیبی به‌ویژه در زمانی که نویسنده‌ای حق انتشار اثر خود را به ناشر واگذار می‌کند مشخص می‌شود. چیزی که با این قرارداد منتقل می‌شود حق انتشار مادی و بهره‌برداری مالی از اثر است، اما حق شخصی نویسنده برای دفاع از اثر و تجدیدنظر در آن باقی است و این بخش از حقوق وی که به حقوق معنوی یا حقوق اخلاقی شهرت دارد همچون دیگر حقوق مادی قابل انتقال نیست.

حقوق مالکیت فکری شامل دو دسته مالکیت معنوی و مالکیت مادی است. مالکیت معنوی صرفا" جنبه اعتباری و معنوی دارد و به مالک آن، امکاناتی برای حفاظت از مالکیت خود می دهد. مثلا" نوسنده یک کتاب، به جز این که نامش به عنوان پدیدآورنده اثر برده می شود، می تواند اجازه انتشار آن را بدهد (یا مانع از نشر شود) و همچنین جلوی تحریف آن را بگیرد. دسته دیگر مالکیت فکری، مالکیت مادی است که شامل اعطای بهره برداری مالی و منافع تجاری حاصل از مالکیت فکری و در نتیجه اعطای درآمدهای حاصل به مالک مادی، که شخص حقیقی یا حقوقی است، می شود. مالکیت معنوی به هیچ عنوان قابل واگذاری نیست، اما مالکیت مادی قابل خرید و فروش است. به عنوان مثال کارمند بخش تحقیق و توسعه یک شرکت تجاری که در حین انجام وظیفه خود به اختراعی دست پیدا می کند، مالک معنوی آن اختراع است. اگرچه مالک مادی آن اختراع شرکت تجاری محل دستیابی به اختراع خواهد بود.

مالکيت معنوي یا دارایی فکری

انواع مالکیت و دارایی ها عبارتند از: دارایی های متحرک و غیر ثابت (مانند میز، صندلی، اتومبیل و ...) ، دارایی های غیر قابل حرکت و ثابت (مانند زمین، ساختمان و ... ) و دارایی های فکری يا مالکيت معنوي. دارایی فکری عبارت است از نتیجه و محصول فعالیت خلاق و ذهنی انسان که دارای ارزش تجاری می باشد. این فعالیت نوعی دارایی یا سرمایه محسوب شده که قابل تملیک، خرید و فروش، واگذاری، تبادل و حتی اهدا می باشد. این نوع دارایی ها را «دارایی های غیر ملموس» نیز می نامند. از سوی دیگر، زمان و تلاش صرف شده برای ایجاد یک سرمایه یا دارایی فکری، نوعی سرمایه گذاری است که حفاظت و حراست از آن دارای اهمیت ویژه می باشد.
علاوه بر نقش اساسی دارایی های فکری در تقویت نوآوری به عنوان موتور محرک اقتصاد بر پایه دانش، چون تبادلات بین المللی از ضروریات توسعه ی علمی، تکنولوژیکی و اقتصادی کشورها شناخته می شوند، برخورداری از نظام دارایی های فکری کارآمد، نظام مند و پویا از پیش شرط های اصلی موفقیت در عرصه ی انتقال فناوری و جذب سرمایه گذاری خارجی محسوب می شود.

دارایی های فکری از جمله عوامل اساسی و زیرساخت های مهم نظام ملی نوآوری محسوب می شود. ساماندهی نظام دارایی های فکری، زمینه های قانونی لازم برای حفظ و حمایت از حقوق مخترعین، مبتکرین، صاحبان فکر و ایده، طرح، علائم و تالیفات، منابع ژنتیکی و دانش سنتی را فراهم ساخته و موجب تشویق، تقویت و اشاعه ی فعالیت ها و خلاقیت های علمی، تحقیقاتی، صنعتی، فکری و هنری می گردد.

نظام دارایی های فکری شامل بخش های زیر می باشد:

1- نظام عرضه: دانشگاه ها، موسسات تحقیقاتی و...
2- نظام بسترساز: دولت و سیاست های آن
3- نظام تقاضا: سازمان ها، نهادها، صنایع و...

اختلاف در تعريف و تفسير و تعيين استانداردها در زمينه حقوق مالکيت معنوي يکي از بزرگترين چالش هاي پيش روي بازاريابان و ذي‌نفعان در امر انتقال تکنولوژي بين دو يا چند کشور و ملت است و تلاش براي حمايت از حقوق مالکيت معنوي و يکسان سازي مفاهيم مرتبط با اين حقوق به يک معماي اجتماعي تبديل شده است. اين بخش از حقوق با توسعه تکنولوژي رشد و گسترش يافته است. استفاده ی فزاينده از کامپيوتر و تکنولوژي ارتباطات، منجر به توسعه اقتصاد ديجيتال شده و اين اقتصاد جديد، روش توليد کالاها و خدمات، ماهيت و محتواي آنها و نيز مکانيزم‌هاي توزيع کالاها و خدمات را متحول ساخته است. اين تفاوت هاي عميق مفروضات قانوني متفاوتي نيز مي طلبند. پس حقوق مالکيت هاي معنوي به عنوان ابزار حياتي در برابر سلطه چنين تحولاتي اهميت يافته است. حق مالکيت معنوي به معني حقوق قانوني است که به فعاليت هاي غير مادي و فکري در زمينه هاي صنعتي، علمي، ادبي و هنري مرتبط مي شود.

اغلب کشورها به دو دليل اصلي، قوانيني را جهت حمايت از مالکيت هاي فکري و معنوي تدوين کرده‌اند؛

• ایجاد وجهه قانونی برای حقوق دارایی های فکری و اقتصادی پدیدآورندگان کار فکری

• حفظ حقوق عمومی در دسترسی و کاربرد آنها

لازم به ذکر است اصطلاح «حقوق مالکيت فکري» اصطلاحي است که توسط برخي از حقوق دانان به جاي «حقوق مالکيت معنوي» به کار مي رود. از نظر اين دسته از افراد کلمه معنوي شايد جامع باشد ولي مانع نيست. کلمه «معنوي» در لغت منسوب به معني و مقابل مادي و صوري تعريف شده است. حال آنکه منشاء اين حقوق، فکر و انديشه و تعقل انسان ها است.

ارتباط مالکيت فکري با کسب و کارهاي تجاري
مالکيت فکري ، جوهره شرکت هاي دانش بنيان دانايي محور و دارايي ارزشمند محققان است. از اين رو آگاهي از مديريت مالکيت فکري مي تواند در توسعه کسب و کار آنها تاثير به سزايي داشته باشد..مالکيت فکري همانند خلاقيت و قوه ابتکار بشري در زندگي روزمره ما به طور ويژه اي نمود پيدا کرده است. هر محصول يا خدماتي که در زندگي روزانه مان استفاده مي کنيم نتيجه زنجيره ي بهم پيوسته اي از نوآوري هاي کوچک و بزرگ از قبيل تغيير در شکل ها، يا بهبود عملکرد يک محصول و روشي که امروز انجام مي دهد، است. براي درک بهتر، محصول ساده اي مانند خودکار را در نظر بگيريد مصاديق مالکيت فکري آن به شرح ذيل است:

• حق اختراع (پتنت ): که در آن اختراع مشهور آقاي لويساو - يسرو در مورد نوک ساچمه اي (بال پونيت) است، افراد ديگري اين محصول را بهبود داده اند که همه آنها توسط حقوق مالکيت فکري مورد حمايت قرار گرفته اند.
• علامت تجاري : برند خودکار يکي از مصاديق مهم مالکيت فکري است که در بازاريابي بهتر محصول کمک شاياني مي کند.
•طرح صنعتي : شکل ظاهري خودکار نيز باعث جذب مشتري خواهد شد.
• حق اختراع (پتنت): بخش هاي مختلف فني يک دستگاه پخش سي دي، جزء جزء توسط حق اختراع محافظت مي شود.
• طرح صنعتي : طرح ظاهري آن مي تواند به وسيله حقوق طرح هاي صنعتي مورد حمايت قرار گيرد.

• علامت تجاري: عنوان برند آن به وسيله حقوق علايم تجاري مورد حمايت قرار مي گيرد.

• حقوق مولف (کپي رايت ) : موسيقي اي که توسط دستگاه پخش مي شود، به وسيله حقوق کپي رايت حمايت مي شوند.

صرف نظر از اينکه شرکت يا سازمان چه محصولي توليد مي کند و يا اينکه چه خدماتي ارائه مي دهد، به طور همزمان هم مي تواند خالق دارايي هاي فکري و هم استفاده کننده از آنها باشد. در اين شرايط براي اينکه بتوان از مالکيت هاي فکري بوجود آمده حداکثر استفاده را ببريد، بايد اقدامات حمايتي، مديريتي و اجرايي مناسبي را به کار بگيريد. در صورتي که از مالکيت فکري متعلق به ديگران در کار خود استفاده مي کنيد، براي پرهيز از اختلافات حقوقي پرهزينه اي که در آينده ممکن است به وجود آيد، بايد موضوع خريد آن مالکيت فکري يا تحصيل حقوق استفاده از آن را به وسيله ليسانس مهيا سازيد. معمولاً هر شرکت دانش بنيان يک «نام تجاري» و يک يا تعداد بيشتري «علامت تجاري» دارد و بايد از آنها حمايت حقوقي مناسبي به عمل آورد. مالکيت فکري اغلب مي تواند در زمينه هاي توسعه تجاري و استراتژي هاي رقابتي به شرکت ها کمک کند ؛ از توسعه محصول تا طراحي محصول، از تحويل خدمات تا بازاريابي، و از خلق منابع مالي تا صادرات و گسترش کسب و کار به خارج از کشور از طريق قرارداد ليسانس و فرانشيز.

مزایای قوانین حقوق مالکيت معنوي

- ایجاد انگیزه برای متخصصین، محققین، مخترعین مراکز علمی و پژوهشی و صنعتی و نیز صاحبان فکر و ایده در سطح جامعه
- جلوگیری از اختفای یافته های فکری و فناوری
- انتشار دقیق و صحیح فناوری های جدید
- جلوگیری از تکرار موضوعات پژوهشی و اتلاف وقت و سرمایه
- تسهیل انتقال فناوری
- آگاهی از روند توسعه فناوری در کشورها
- آگاهی از سطح و روند فعالیت های تحقیقاتی رقبا، در فرآیند توسعه فناوری

معایب قوانین حقوق مالکيت معنوي

- ممانعت از نسخه برداری از فناوری
- انحصاری کردن فناوری
- دولتی نمودن تحقیقات و کاهش انگیزه برای تحقیقات
- افزایش قیمت کالاها و خدمات و فناوری ها به علت انحصار

تحقیقات نشان داده است که کشورهای کمتر توسعه یافته و اکثریت کشورهای در حال توسعه، تولید کننده ی محصولات فکری و نوآوری نیستند، بلکه مصرف کننده ی حاصل تولیدات فکری کشورهای صنعتی می باشند. لذا نظام های دارایی های کشورهای فقیر و برخی کشورهای در حال توسعه، اساساً حافظ دارایی های کشورهای صنعتی می باشند.

اقسام حقوق مالکيت معنوي

ديدگاه هاي موجود در زمينه ی مالکيت هاي معنوي، اين حقوق را به دو بخش اصلي تقسيم مي کنند که عبارتند از :

الف) حق مولف يا حق مالکيت هاي ادبي و هنري: که شامل مجموعه تاليفات و آثار هنرمندان و نويسندگان و تمامي آثار ادبي و هنري است. منشاء خلق اثر (که مورد حمايت حق مولف است) تفکر و جريان سيال ذهن و روح است و اين جريان در بستر تاريخ انديشه هاي بشري به صورت توليد و باز توليد آثار فکري و هنري نمود يافته و در اين مسير انديشمندان و هنرمندان هر يک به سهم خود از آثار پيشين خود بهره گرفته و چيزي بر آن افزوده و اثري جديد به وجود آورده اند. از اين رو خلق اثر با «استفاده» از آثار ديگران عجين و همراه بوده و هست. مهم تر آنکه اساساً اثر براي استفاده ديگران پديد مي آيد (خواندن، ديدن، شنيدن و به ديگران باز گفتن) و اگر عنصر «استفاده» را از فرآيند تاريخي خلق اثر منتزع کنيم، شايد آثار پديد آمده چنين نمي بود که هست. پس در علم حقوق جهت مقابله با بروز بي عدالتي و بي انصافي نظريه «استفاده منصفانه» مطرح شده است که از آنجا که اين مسئله کمتر در انتقال تکنولوژي مصداق مي يابد، از تشريح آن خودداري مي شود.

ب) حق مالکيت هاي صنعتي: اختراعات و طراحي هاي صنعتي را پوشش مي دهد. اختراعات راه حل هاي جديد مسايل فني هستند و طراحي هاي صنعتي به خلاقيت هاي زيبايي شناختي تعيين کننده ظاهر محصولات صنعتي مرتبط مي شود. البته در برخي از متون نيز حق مالکيت معنوي را به عناوين زير تقسيم بندي کرده‌اند: حق اختراع ، نشانه هاي تجاري ، رازهاي تجاري ، حق مولف.

حقوق مالکيت معنوي و انتقال تکنولوژي

يکي از عوامل مهمي که باعث ايجاد شکاف توسعه يافتگي بين کشورهاي در حال توسعه و توسعه يافته شده است، تفاوت سطح دانش و تکنولوژي است. رشد سريع تکنولوژي در دو دهه ی اخير و پيش بيني رشد فوق العاده ی آن در آينده به اين تفاوت دامن خواهد زد. براي کاهش اين فاصله و دسترسي کشورهاي در حال توسعه به تکنولوژي روز دنيا دو راه وجود دارد؛ يکي توليد تکنولوژي و ديگري انتقال آن از کشورهايي که چنين تکنولوژي را در اختيار دارند. انتقال تکنولوژي در کشورهايي که در زمينه ی تحقيق و توسعه، نيروي انساني متخصص و سرمايه فاقد توانمندي کافي هستند، حداقل تلاش جهت ورود به عرصه رقابت جهاني و همگام شدن با اقتصاد هاي برتر دنيا به شمار مي رود. به طور کلي تکنولوژي به دو بخش سخت افزاري و نرم افزاري تقسيم مي گردد. بخش سخت افزاري تکنولوژي از تجهيزات و ماشين‌آلات تشکيل شده و بخش نرم افزاري آن ناشي از تراوشات فکري انسان است و حمايت از اين بخش را «حقوق مالکيت معنوي» بر عهده دارد. حقوق مالکيت معنوي شامل مقرراتي است که حق بهره برداري مادي از يک فعاليت نو و مبتکرانه را ايجاد مي کند و آن را مورد حمايت قرار مي دهد. همچنين اعمال کنترل قانوني بر نحوه ی پخش، توزيع و تجاري کردن اطلاعات و نوآوري هاي جديد تکنولوژيک را مجاز داشته و در مورد هر گونه سوء استفاده، تکثير بي اجازه و جعل و پخش آن مجازات هايي را در نظر گرفته است. گسترش سريع تکنولوژي و رقابت در دنياي امروز با توجه به اهميت حمايت از حق مالکيت معنوي و فکري در نزد صاحبان و پديد آورندگان بخش نرم افزاري تکنولوژي از يک سو، سياستمداران و دولتمردان را بر آن داشته است تا اين رشته از حقوق را به عنوان ابزاري جديد در سياست خارجي کشورهاي خود مورد توجه قرار دهند و با توجه قدرت حمايتي اين حقوق در زمينه حق انحصاري فروش يا استفاده از نوعي کالا يا فناوري، حق ليسانس، حق مولف و مواردي از اين قبيل که منجر به کوتاه شدن دست رقباي تجاري از هر گونه تقلب و جعل مي شود، با اطمينان و سرعت بيشتري به سمت جهاني شدن گام بردارند و از سوي ديگر با توجه به توسعه اقتصادي و رشد علوم و فناوري که افزايش سرعت صنعتي شدن کشورها و اتصال به شبکه تجارت جهاني را در پي دارد، شناخت مفاهيم مالکيت معنوي و ظرفيت هاي بالقوه اين رشته در اين رابطه مي تواند امر انتقال تکنولوژي را از سوي کشورهاي توسعه يافته با اطمينان و تضمين بيشتري همراه سازد و در نتيجه گام موثري در جهت توسعه يافتگي کشورهاي در حال توسعه باشد.

بخش اعظم رشد اقتصادي يک کشور در گرو توسعه ي تکنولوژيک آن است و انتقال تکنولوژي به معني زنجيره اي منظم از فعاليت هاي هدفمند جهت به کار گيري مجموعه عناصر تکنولوژي در مکاني به جز مکان اوليه است و ايجاد آن گام مهمي در مسير صنعتي شدن و توسعه اقتصادي کشورهاي کمتر توسعه يافته و در حال توسعه که قادر به توليد تکنولوژي هاي پيشرفته نيستند، به شمار مي رود. نيازهاي مادي و سطح زندگي در جامعه ي امروز به شدت ارتقا يافته است.

پيشرفت علم و فناوري، تقسيم کار در اجتماع را ناگزير ساخته است و تقريباً کسي نمي تواند همزمان با پرداختن اصولي و عميق به تلاش هاي فکري جهت خلق تکنولوژي نوين، به اشتغال و کسب درآمد از مشاغل معمول نيز بيانديشد. پس برخلاف گذشته، آثار فکري ارزش مادي نيز پيدا کرده اند و به عنوان اصلي ترين راه تامين نيازهاي مادي پديد آورندگان شناخته مي شوند. از سوي ديگر پيشرفت و تنوع روز افزون وسايل ارتباطي اين سرمايه ها را که نقش مهمي در توسعه ي تمدن، فرهنگ، اقتصاد و صنعت بشري ايفا مي کنند، در معرض خطرات بزرگي قرار داده است. به همين خاطر دولت ها و ملت هاي صاحب تکنولوژي روز دنيا به تدوين قوانين و دستورالعمل هايي جهت حمايت و نظارت بر مالکيت هاي معنوي خالقان تکنولوژي پرداخته و کشورهاي ديگر را هم به متابعت و پيروي از اين قوانين وا داشته اند.

رابطه کسب وکار و مالکيت فکري

ایده های «نوآور و خلّاق» اساس کسب و کار شرکت های موفّق هستند و از ارزش اقتصادی کمی برای شرکت ها برخوردار هستند. تبدیل ایده ها به محصولات و خدمات نوآورانه و کسب سود، نیازمند توسعه و تجاری سازی موفّق آنها است. برای تبدیل ایده های نوآورانه و اختراعات به محصولات رقابتی، مالکیّت فکری و به ویژه گواهی نامه های اختراع ، حیاتی است. دستیابی به حقوق انحصاری، تحکیم جایگاه شرکت در بازار، بازگشت سریع تر سرمایه گذاری ها، فرصت لیسانس دهی یا فروش اختراع، افزایش قدرت چانه زنی و ایجاد تصویر مثبت از شرکت، نشان دهنده ضرورت ثبت اختراعات و منافع حاصل از است. از طرفی دیگر ثبت اختراع توسط اشخاص دیگر، از دست دادن مزایای اختراع، احتمال برای لیسانس، فروش یا انتقال فناوری، از معایب عدم توجه به ثبت اختراع می باشد. پژوهشگران و شرکت های دانش بنیان در فرآیند دست یابی به حمایت‌های مالکیت فکری ممکن است با چالش هایی از قبیل کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه‌ی مالکیت‌فکری، بالا بودن هزینه‌ها به خصوص در فرآیند ثبت اختراعات و عدم برخورداری از دانش کافی در مورد حقوق مالکیت ‌فکری و روش‌های حمایت از آن ها در درون شرکت مواجه باشند. حقوق مربوط به اختراع و علایم تجاری به تنهایی ارزشمند نیست، مگر از آنها به صورت مناسبی بهره برداری شود. موسساتی که درصدد هستند از دانش فنی و خلاقیت خود حداکثر بهره را ببرند، باید استراتژی مالکیت فکری مناسبی در خصوص کسب‌ و کار خود تدوین و آن را با استراتژی کلی کسب و کار شرکت هم خوان کنند. این استراتژی حداقل شامل استراتژی برای به دست آوردن مالکیت‌فکری، استراتژی برای بهره برداری از مالکیت‌فکری، استراتژی برای پایش مالکیت‌فکری و استراتژی برای اعمال مالکیت‌فکری می باشد.

مالکیت فکری باید در طرح حوزه هاي گوناگون کسب و کار جای گیرد. دانش جدید یا اصیل و ابراز خلاقانه¬‌ی ایده¬‌ها، نیروی محرکه¬‌ یک کسب و کار موفق در قرن حاضر است. به اين جهت، محافظت از چنین دانش و ابراز خلاقانه¬‌ای در برابر افشای غیرعمد یا استفاده¬‌ی غیرمجاز توسط رقبا از اهمیت فزاینده‌¬ای برای ایجاد و حفظ مزیت تجاری برخوردار است. هم¬چنین زير ساخت یک تجارت نیازمند منابع دیگری، از جمله شبکه¬‌ روابط و منابع و بودجه است. نظام حمایت از مالکیت فکری ابزاری کلیدی برای1. کوتاه کردن دست رقبای بی ملاحظه 2. برقراری رابطه با کارکنان، مشاوران، تامین‌کنندگان، مقاطعه‌-کاران، شرکای تجاری و مشتریان، و 3. کسب بودجه است.

سازمان ها و شرکت هايي که درصدد هستند از دانش فنی و خلاقیت خود حداکثر بهره را ببرند، باید استراتژی مالکیت فکری مناسبی در خصوص کسب ‌و کار خود تدوین و آن را با استراتژی کلی کسب و کار شرکت هم خوان کنند. به عبارتی، باید در هنگام تدوین طرح کسب و کار و استراتژی بازاریابی خود به موضوع مالکیت فکری توجه کنند. یک استراتژی اساسی مالکیت فکری حداقل شامل موارد ذیل است:

1- استراتژی برای به دست آوردن مالکیت‌فکری
2- استراتژی برای بهره برداری از مالکیت‌فکری
3- استراتژی برای پایش مالکیت‌فکری
4- استراتژی برای اعمال مالکیت‌فکری

به دلیل بالا بودن هزینه‌های مربوط به برخی از اختلافات مربوط به مالکیت‌فکری و به خاطر ضررهایی که ممکن است در اثر وجود کالاهای تقلبی در بازار به وجود آید، تدوین استراتژی شفاف برای اعمال مالکیت فکری شرکت حیاتی است.

حقوق مالکيت معنوي در ایران

در ايران نيز قانون گذاري در مورد مالکيت فکري سابقه‌اي طولاني دارد. اولين قواعدي که در اين باره وضع شد به سال 1310 هجري شمسي بازمي‌گردد. در اين سال قانون ثبت علايم و اختراعات ايران تصويب گرديد. اين قواعد در جهت حمايت از مالکيت صنعتي بوده است، ولي حمايت از مالکيت هنري و ادبي وارد قواعد موضوعه نشد. علاوه بر آن ايران در ميان 36 کشوري بود که قبل از ديگران به اتحاديه پاريس پيوستند. اصلاحيه کنوانسيون پاريس هم توسط ايران مورد تصويب قرار گرفته است.لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده همکاری ثبت اختراع(PCT) در جلسه مورخ 13 شهریور 1384 هیئت دولت به تصویب رسید. هم اکنون ایران به عنوان عضو ناظر در سازمان تجارت جهانی (WTO) پذیرفته شده و احتمال عضویت رسمی آن در این سازمان وجود دارد.در ایران ثبت اختراع، در اداره ی کل ثبت شرکت ها و مالکیت صنعتی توسط خود مخترع و یا وکیل وی صورت می گیرد. سیستم ثبت اختراع در ایران، سیستم اعلامی است. بر اساس این سیستم، ثبت اختراع، طبق ادعای مخترع صورت می گیرد. یعنی ادعای مخترع مقرون به صحت تلقی شده و به شرط عدم سابقه ثبت، ادعای مخترع به ثبت می رسد.

نتيجه

حمايت از حقوق مالکيت معنوي يکي از مهم ترين نگراني هاي جامعه جهاني امروز است. وسعت و ميزان حمايت از آن کاربردهاي بسياري براي سرمايه گذاران و انتقال دهندگان تکنولوژي، انتقال گيرندگان‌، کارکنان سازمان هاي مزبور، مصرف کنندگان کالاهاي توليدي اين سازمان ها و حتي نسل آينده اي که ممکن است منافعي از نوآوري ها و پيشرفت هاي نسل امروز کسب کنند، در پي دارد. امروزه حمايت از حقوق مالکيت معنوي براي نوآوران و مبدعان تکنولوژي برتر دنيا امري حياتي و براي وارد کنندگان اين تکنولوژي مسئله‌اي غير قابل انکار است و در جهت تسهيل تجارت جهاني و توسعه بين المللي نه تنها گام مثبتي در جهت منافع انتقال دهندگان و انتقال گيرندگان تکنولوژي است بلکه مي توان با ديدي عميق تر و آينده‌نگري بيشتر آن را حرکتي جهاني در مسير رفاه نوع بشر محسوب کرد. مباحث انتقال تکنولوژي و مالکيت معنوي در جهت کمک به کشورهاي در حال توسعه براي مشارکت در فعاليت هاي بين‌المللي انتقال تکنولوژي و مالکيت معنوي مطرح شده و در شناسايي گزينه هاي سياسي مناسب جهت همگامي موفقيت آميز اين کشورها با اقتصاد جهاني کمک موثري است.

نویسنده: دکتر شهرام شيرکوند ‌، پژوهشگر اقتصادی

منابع

1- علم خواه، حسن، نقش مالکيت فکري در حمايت حقوقي از توليد ملي، اهمیت و نقش مالکیت فکری در حمایت حقوقی از تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی، فارس نيوز،
2- دکتر نوروزی، حسین، وصفی، شهرام، نقش نظام حقوق مالکیت فکری در توسعه اقتصاد دانش ‌محور، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، چاپ اول ، 1392،

3- مدیریت دارایی های فکری و تبدیل مالکیت فکری به دارایی های منفعت ساز، موسسه دارایی های فکری و فناوری مدرس،کتابچه آموزشی ترویجی آشنایی باحقوق مالکیت فکری و ثبت اختراع، مهر 1391،

4- کارش، فواد ،حقوق مالکيت معنوي و انتقال تکنولوژي،
5- مالکيت فکري، ويکي پديا.

* حائز 26 رتبـه بـرتـر در جشنواره هاي بین المللی و ملی مطبوعات و خبرگزاري های کشور

مطالب مرتبط

۸۸۱ پروژه ملی منتظر انتخاب مودیان است
رئیس‌کل سازمان امور مالیاتی کشور از فراهم‌شدن امکان مشارکت مودیان در ۸۸۱ پروژه عمرانی و...

یکشنبه ۱۶ شهریور
اجرای ۷ گام برای تحقق عدالت مالیاتی
سخنگوی سازمان امور مالیاتی از اجرای ۷ گام برای تحقق عدالت مالیاتی خبر داد.

شنبه ۱۵ شهریور
پرداخت معوقه مابه التفاوت فروردین ماه مستمری بگیران تامین اجتماعی گیلان آغاز گردید
مدیرکل تامین اجتماعی گیلان با اعلام واریز مبلغ معوقه مابه التفاوت مستمری فروردین ماه تمامی ازکارا...

شنبه ۱۵ شهریور
در قالب روح تعاونی و مشارکت جمعی می توانیم بسیاری از موانع و چالشها را برطرف کنیم
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با این اعتقاد که تلاش‌ فردی به تنهایی کارساز نیست،گفت: اگر به...

چهارشنبه ۱۲ شهریور
فرخوان شناسایی متخصصان مالی جهت عضویت در هیات مدیره شرکت‌های شستا
شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی (شستا) اقدام به «فراخوان شناسایی متخصصان مالی جهت عضویت در ...

سه‌شنبه ۱۱ شهریور