پیمان افضل، استاد دانشگاه درباره اهمیت تحقیق و توسعه در بخش معدن گفت: در شرایط حاضر که در انقلاب چهارم صنعتی قرار داریم، بخش معدن پایه و اساس مهم توسعه و شکوفایی است. از آنجا که معدن به‌عنوان حلقه نخست زنجیره توسعه در جهان شناخته‌شده و باتوجه به ظرفیت‌های معدنی ایران، باید بیشتر به توسعه این بخش بها داده شود.

عضو هیات مدیره انجمن‌ مهندسی معدن با اشاره به اینکه در هر دوره، مواد معدنی خاصی ارزش پیدا کرده‌اند، خاطرنشان کرد: با انقلاب صنعتی چهارم عناصر کمیاب موردتوجه قرار خواهند گرفت. انقلاب صنعتی چهارم در دوران کرونا و پساکرونا شکوفا خواهد شد. بر این اساس عناصر معدنی موردنیاز برای حفظ محیط‌زیست، کره زمین و انرژی‌های تجدیدپذیر موردتوجه قرار می‌گیرند. در این‌ بین خودروهای خودران، هواپیماهای برقی، انرژی خورشیدی، حذف روزافزون سوخت‌های فسیلی، رشد عناصری همچون لیتیوم، عناصر نادر خاکی، آلیاژها و محصولات نانوفناوری نقش بسیار پررنگ‌تری در توسعه اقتصاد خواهند داشت.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در انقلاب چهارم صنعتی بحث استخراج مواد معدنی از دریاها نیز مطرح است، تصریح کرد: استخراج منابع معدنی از زیر اقیانوس‌ها، کره ماه و کرات دیگر در دستور کار بشر قرار دارد. جمعیت کره زمین روزبه‌روز در حال افزایش است. حتی اگر جنگ جهانی سوم، یعنی جنگ بشر با کرونا یک درصد جمعیت کره زمین را نابود کند هم تنها مقداری در این رشد تاخیر ایجاد خواهد کرد و دوباره جمعیت سیر صعودی خواهد گرفت. باتوجه به این موضوع، بخش معدن هر روز مهم‌تر خواهد شد.

عضو هیات مدیره انجمن‌ مهندسی معدن با اشاره به اینکه تحقیق و پژوهش باید از اولویت‌های هر کشوری باشد، تصریح کرد: باتوجه به مباحثی که گفته شد اهمیت تحقیق و توسعه در بخش معدن بیش‌ از پیش عیان می‌شود. بسیاری از مطالعات تحقیقی و پژوهشی در دنیا روی مباحث معدن افزایش‌ یافته است. این مطالعات از اکتشاف تا انتهای چرخه تولید یعنی فرآوری، محیط‌زیست و متالورژی را در برگرفته و افزایش خواهد یافت.

ادای تحقیق و توسعه را درمی‌آوریم

افضل با بیان اینکه ما ادای تحقیق و توسعه را درمی‌آوریم، تصریح کرد: ما یک فناوری را از خارج کشور وارد کرده و درست هنگامی‌ که پژوهشگران با ذوق و قریحه می‌خواهند دست به پژوهش و تحقیق زده تا این فناوری را بومی‌سازی و ‌بروزرسانی کنند، مدیران ارشد و روسای مربوط با آنها مخالفت کرده و جلوی این کار را می‌گیرند. در واقع مدیران ارشد با بیان اینکه فعلا نیازی نیست، برای چنین پژوهش‌هایی اعتباری قائل نمی‌شوند. او ادامه داد: بارها پیش ‌آمده که بسیاری از نهادها روی مطالعات پژوهشی تمرکز کرده‌اند اما بعد از مدتی پژوهش را کنار گذاشته‌اند. دلیل عمده هم این است که مدیر ارشد تنها به روش‌های سنتی خود وابسته است و جسارت تغییر و نوآوری را ندارد. او با اشاره به اینکه باید ساختارها را تغییر دهیم، تصریح کرد: باید ساختار سازمان‌های ما از حالت کارمندمحور و محافظه‌کارانه به پژوهش‌محور تغییر کند.

عضو هیات مدیره انجمن‌مهندسی معدن تصریح کرد: بی‌توجهی به مسئله پژوهش تا زمانی که دوران زرین نفت بود، مشکلی ایجاد نکرد اما امروز که این دوران طلایی در حال سرآمدن است، فرصت برای مراکز مختلف کشور ایجاد شده که بالاخره به کارهای پژوهشی بیش از آنچه در عمل اتفاق می‌افتد، بها دهند.

مدیران جسور نداریم

این استاد دانشگاه با بیان اینکه مشکل کشور ما برای توسعه پژوهش، مربوط به ضعف جسارت مدیران است، گفت: لازمه پژوهش داشتن جسارت است. در واقع تا مدیران سنتی جسارت تغییر را نداشته باشند، کار پژوهشی جوابگوی نیازهای توسعه‌ای نخواهد بود. مورد دیگر داشتن روحیه پژوهشی است؛ به این معنی که اگر از هر ۱۰ کار پژوهشی تنها یک مورد خوب پیش رفت، می‌توان گفت سود کرده‌ایم. باید بدانیم پاسخ منفی خود نتیجه مثبت و خوبی به همراه می‌آورد، این در حالی ‌است که ما اگر پژوهش در یک مسئله‌ای جواب ندهد، دیگر سراغ آن نمی‌رویم.

نقش حداکثری دولت

افضل با اشاره به نقش حداکثری دولت در مقوله پژوهش، به معضلات پژوهش در کشور پرداخت و گفت: اغلب نهادها دولتی هستند. جالب اینکه خصوصی‌ها نیز به دولت وابستگی دارند و خصولتی‌ها را شکل داده‌اند؛ در نتیجه بخش خصوصی واقعی در کشور ما بسیار نحیف و کوچک است و در عمل نوآوری و تحقیقات آن با رویکرد دولت سازگار نیست. از طرفی با اینکه بسیاری از بنیادها و نهادهای خصولتی از بودجه دولتی ارتزاق می‌کنند، تحت نظارت مجلس و دولت نبوده و در واقع به هیچ ‌کس پاسخگو نیستند. همین مسئله باعث شده خصولتی‌ها در برابر تحقیقات و توسعه خود پاسخگو هم نباشند.

عملیاتی کردن پژوهش

عضو هیات مدیره انجمن‌ مهندسی معدن گفت: با اینکه در کشور ما تعداد طرح‌های پژوهشی زیاد است، سازکار اجرایی برای آنها در نظر گرفته نشده است. در این شرایط مسئله مهم این است که چگونه نتایج یک پژوهش را در بطن صنعت و معدن به‌کار گیریم. در دنیا موسسات پژوهشی و تحقیقاتی سعی می‌کنند معضلات را به دانشگاه‌ها ارائه دهند تا آنها با پژوهش و تحقیقات خود در قالب پایان‌نامه به راهکار نهایی برسند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: هرچند در چند سال اخیر اقدامات مثبتی در راستای توسعه پژوهش و بکارگیری نتایج پژوهش‌ها در توسعه انجام ‌شده اما به‌هیچ‌وجه کافی نیست. وقتی دانشجو از یک پروژه تحقیقاتی یا پایان‌نامه پژوهشی دفاع کرد، باید رسال‌هاش را به‌عنوان یک کار شایسته مورد تشویق و حمایت قرار داد و برای ادامه مسیر دانشجو را تشویق به ورود به بازار کار کرد. در ادامه باید پروژه‌های پژوهشی را در قالب یک مگاپروژه در نظر گرفته و دستاوردهای آنها را عملیاتی کنیم.
افضل با اشاره به لزوم ارائه مشوق‌ها برای شرکت‌های خصوصی نیز تصریح کرد: هزینه پژوهش شرکت‌های خصوصی را باید از مالیات‌شان کم کرد تا آنها بتوانند درصدی از مالیات خود را صرف پژوهش کنند. این مهم باعث می‌شود شرکت‌های خصوصی رغبت و انگیزه ورود به پژوهش را پیدا کنند.

عضو هیات مدیره انجمن ‌مهندسی معدن با اشاره به نقش نهادهای مربوطه نیز تصریح کرد: نهادهای مربوط به پژوهش مثل معاونت فناوری ریاست جمهوری یا سازمان‌هایی مثل ایمیدرو باید همایش‌هایی برگزار کنند که در آن افرادی که پایان‌نامه داشته و کار پژوهشی برای شرکت‌ها، سازمان‌های دولتی و خصوصی انجام داده‌اند، کار خود را به منصه داوری بگذارند. چنین نهادهایی می‌توانند از شرکت‌ها و نهادهای ذی‌نفع دعوت کنند تا با یکدیگر ارتباط برقرار و به توسعه کشور کمک کنند.

هزینه تحقیقات، سرمایه‌گذاری خردورزانه

سیامک اخطاری، فعال معدنی با بیان اینکه برای افزایش ارزش‌افزوده و توسعه بخش معدن ناگزیریم به تحقیق و توسعه توجه کنیم به صمت گفت: باتوجه به فضای دشوار در دنیای رقابت امروز نقش ایجاد ارزش‌افزوده در پیشبرد اهداف معدنی و صنعتی بر کسی پوشیده نیست و یکی از مولفه‌های ایجاد این ارزش برای مواد معدنی پرداختن به بحث تحقیق و توسعه است. او خاطرنشان کرد: از آنجا که محصولات فرآوری‌شده ارزش‌افزوده بیشتری دارند، صرف هزینه تحقیقاتی برای تولید در اصل یک سرمایه‌گذاری خردورزانه و منطقی است.

دستیابی به اهداف بازار

این فعال معدنی ادامه داد: اهمیت بخش تحقیق و توسعه به شکلی است که کلیه شرکت‌های حاضر در عرصه رقابت یک واحد به همین نام در مجموعه خود تعریف می‌کنند. در واقع برای دستیابی به اهداف بازار و تهیه محصول معدنی مطابق نیازهای بازار به‌ویژه در بخش فرآوری، این واحد می‌تواند به شکلی پویا با رصد تغییرات نیازهای بازار، طرح‌های تولیدی را ارائه دهد. او تصریح کرد: اهمیت تحقیق و توسعه به حدی است که می‌توان این واحد را به‌عنوان مهم‌ترین رکن تاثیرگذار در تبیین استراتژی تصمیم‌سازان تلقی کرد.

جایگاه تحقیق در کشورهای نفت‌خیز

اخطاری با اشاره به جایگاه تحقیق و توسعه در کشورهایی که به صادرات منابع اولیه از جمله نفت متکی هستند، گفت: کشورهایی همچون ایران که به صادرات مواد خام معدنی وابسته هستند، به تحقیق و توسعه بهای چندانی نداده‌اند و درست عکس این قضیه در کشورهای پیشرفته دیده می‌شود.

او گفت: کشورهای توسعه‌یافته به تجارت  به‌عنوان یک ضرورت نگاه کرده و با تمرکز روی تحقیق و توسعه معدن و صنعت قدرت چانه‌زنی خود را در مراودات تجاری بالا برده‌اند. در واقع به‌دلیل اینکه این کشورها جایگاه تحقیق و توسعه را به‌خوبی درک کرده‌اند، توانسته‌اند صاحب فناوری شوند.

جایگاه بخش خصوصی

این فعال معدنی با اشاره به نقش بخش ‌خصوصی در پیشبرد تحقیقات بخش معدن و صنعت گفت: بخش‌ خصوصی در کشور ما به‌عنوان ذی‌نفع بخش تحقیق و توسعه نتوانسته به شکل مفیدی از این بخش استفاده مطلوب را ببرد. اخطاری در پاسخ به این سوال که برخلاف کشورهای توسعه‌یافته چرا بخش خصوصی در کشور ما نقش کمرنگی در پیشبرد تحقیق و توسعه دارد، گفت: سیاست‌های کلان کشور ما در راستای تمرکز بر این حوزه نبوده، این در حالی است که برای رونق تولید، صادرات و فرآوری باید بر نقش‌آفرینی بخش خصوصی متمرکز شد. این مهم می‌تواند به مجموعه فعالیت‌های صنف صنعت و معدن جهت دهد. فراموش نکنیم که توجه به نقش بخش خصوصی میل و انگیزه برای سرمایه‌گذاری را افزایش داده و در نتیجه علاقه آنها به تحقیق و توسعه مضاعف می‌شود.

حل مشکل کمبود بودجه

این فعال معدنی با اشاره به اهمیت مولفه سرمایه گفت: نیاز به سرمایه‌گذاری بالا، می‌تواند از عوامل بازدارنده ورود به حوزه تحقق و توسعه باشد، این در حالی است که با تجمیع قوی و تشکیل هلدینگ‌های معدنی به‌راحتی می‌توان نقیصه کمبود بودجه تحقیقاتی را پوشش داد.

توان علمی نیروی انسانی

اخطاری با اشاره به نقش نیروی انسانی توانمند گفت: یکی از عوامل بازدارنده رویکرد تحقیق و توسعه در بخش معدن و صنایع وابسته ضعف اطمینان به توان علمی نیروی انسانی است. شاید این مسئله به‌دلیل ضعف اشراف بر توانمندی‌های علمی کشور باشد و در رده کمبود اعتمادبه‌نفس جای گیرد. از آنجا که کشور ما در سخت‌ترین شرایط از جمله دوره جنگ تحمیلی و تحریم‌های ظالمانه دستاوردهای بزرگی را در عرصه خودکفایی صنعتی به ثبت رسانده، می‌توان در این حوزه نیز موفق عمل کرد.
این فعال معدنی در بیان راهکار گفت: برای افزایش میل به تحقیق و توسعه پیشنهاد می‌شود تصمیم‌سازان کشور سیاست‌های تشویقی مبتنی بر تولید و صادرات محصولات را به سمت فرآوری و ایجاد ارزش‌افزوده پیش ببرند. رمز موفقیت این اهداف در پایداری و برنامه‌های بلندمدت است که دستخوش تغییرات سلیقه‌ای و فصلی نشود، زیرا صنعت و معدن شاخه‌ای است که نیاز به برنامه‌ریزی با افق‌های میان‌مدت و بلندمدت دارد.

 سخن پایانی

کارشناسان باور دارند در شرایط حاضر که در انقلاب صنعتی چهارم به‌سر می‌بریم، بخش معدن در اولویت برنامه‌ها قرار دارد. از آنجا که عناصر نادر خاکی، انرژی‌های پاک و استفاده از انرژی خورشیدی در اولویت برنامه کشورها خواهد بود، اهمیت تحقیق و توسعه در بخش معدن دوچندان می‌شود. در انقلاب صنعتی چهارم به استخراج مواد معدنی از دریاها، اقیانوس‌ها و کرات دیگر بها داده می‌شود؛ بنابراین ما نیز باید تلاش کنیم تا با توسعه تحقیقات خود از این مهم عقب نیفتیم.
برخی کارشناسان بر این نکته تاکید دارند که ما ادای توسعه را درمی‌آوریم و با اینکه مطرح می‌شود به تحقیق و توسعه بها می‌دهیم، در عمل مدیران سنت‌گرا هستند و تمایلی به تغییرات تازه ندارند، این در حالی است که برای خروج از این شرایط باید ساختار را شکسته و از کارمند‌محوری به سمت پژوهش‌محوری پیش برویم. این مهم به داشتن مدیران جسور وابسته است.

آنها از لزوم افزایش روحیه ریسک‌پذیری در کشور، کاهش نقش دولت و بها دادن به پایان‌نامه‌ها و رساله‌های کارشناسی ارشد و دکترا و تشویق دانشجویان برای ورود به بازار کار سخن می‌گویند. همچنین کارشناسان باور دارند در کشورهای نفت‌خیز روحیه تحقیق و توسعه کمتر وجود دارد، در حالی ‌که برای این مهم باید جدی‌تر بود. آنها بر لزوم درک مفهوم تحقیق و توسعه، توجه بیشتر به نقش بخش خصوصی و تشکیل هلدینگ‌های معدنی برای رفع کمبود بودجه تاکید دارند.

منبع : روزنامه صمت