باورتان می‌شود طبق آماری که اداره کسب و کارهای کوچک ارائه داده است حدود ۳۲ درصد از استارت آپ‌ها تا قبل از دو سال و ۵۱ درصد آنها در عرض ۵ سال شکست می‌خورند و تنها ۳۳ درصد آنها پس از ۱۰ سال عمر می‌کنند!؟

چه اتفاقی می‌افتد که خیلی از کسب و کارها با چنین شکست‌هایی روبرو می‌شوند و برخی دیگر آنقدر سریع پیشرفت می‌کنند و تبدیل به غول‌هایی می‌شوند که کسی یارای رقابت با آنها را ندارد. تصور می‌شود که حتماً فرمول خاصی برای موفقیت در کسب و کار وجود داشته باشد. اما اگر کمی دقیق شویم و به اطراف خود بهتر نگاه کنیم می‌بینیم که کشف این فرمول کار چندان سختی نیست و نیاز به بررسی موشکافانه خود ما از محیط اطرافمان دارد که یادآور همان ضرب المثل معروف «آب در کوزه و ما تشنه لبان می‌گردیم» است.

محیط کسب و کار؛ همان محیطی که در آن فعالیت می‌کنیم و شناسایی عناصر محیطی که بر کسب و کار تاثیر می‌گذارند، برای درک نیازها و انطباق آن با روندهای بازار یک عامل کلیدی در موفقیت آن کسب و کار محسوب می‌شود. اگرچه ما نمی‌توانیم نوسانات و تغییرات بازار را تحت کنترل خود درآوریم ولی لااقل این امکان برایمان وجود دارد که محیط کارمان را مورد بررسی قرار دهیم تا بتوانیم تصمیمات بهتر و آگاهانه‌تری بگیریم.

حال ببینیم از لحاظ علمی محیط کسب و کار به چه محیطی گفته می‌شود.

محیط کسب و کار چیست؟

محیط کسب و کار به عوامل و یا نیروهایی اطلاق می‌شود که بر عملکرد و رشد سازمان‌ها تاثیر می‌گذارند که این عوامل می‌توانند عوامل داخلی مانند سیاست‌های منابع انسانی، انتظارات مشتریان یا عوامل بیرونی مانند مقررات دولتی و نوآوری‌های تکنولوژیکی باشند. همچنین محیط‌های کسب و کار با یک سری کاراکترها و مشخصه‌ها قابل شناسایی هستند. مثلاً در محیط‌های وابسته به هم، تمام عناصر به هم متصل می‌شوند به نحوی که اگر یک عنصر تغییر کند عناصر دیگر را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد و یا در محیط‌های پویا، عناصر دائماً در حال تغییر هستند مانند رفتارهای مصرف کنندگان یا توسعه فناوری. بعضی از محیط‌ها نسبی هستند، یعنی عناصر محیطی بسته به نوع محل کسب و کار متفاوت عمل می‌کنند و محیط‌های چند وجهی هم وجود دارند که در آن تغییرات محیطی بسته به نوع کسب و کار یک نوع تهدید یا فرصت به شمار می‌روند. به عنوان مثال به خاطر قرنطینه‌های همه گیر دوران کرونا رستوران‌ها بسته شدند و مشاغل آنلاین روی کار آمدند و پیشرفت چشمگیری داشتند.

پس براساس این تعاریف می‌توانیم محیط کسب و کار را به چهار نوع دسته‌بندی کنیم :محیط داخلی، محیط خارجی، محیط خرد و محیط کلان

محیط داخلی

محیط داخلی کسب و کار همان عواملی هستند که در درون شرکت وجود دارند و بر رشد و سودآوری آن تاثیر می‌گذارند و شما می‌توانید همه چیز را تحت کنترل خود داشته باشید. یعنی می‌توانید هر چیزی را تغییر دهید تا نتایج دلخواهتان را به دست آورید. این عوامل داخلی شامل فرهنگ، ساختار سازمانی، منابع فیزیکی، سیاست‌ها و فرایندهای منابع انسانی می‌شود که فرهنگ شرکت‌ها، همان نگرش، ارزش‌ها و تعاملات کارکنان با یکدیگر و مشتریان هستند که تاثیر عمیقی را بر عملکرد شرکت و سودآوری آن می‌گذارند.

البته نحوه ساختار شرکت شما هم در تصمیم گیری‌ها تفاوت ایجاد می‌کند، اینکه ساختار سلسله مراتبی از بالا به پایین را در پیش بگیرید و یا اینکه یک ساختار افقی و برابر را که در آن همه حق رای و نظر داشته باشند را پیاده کنید. همچنین در اختیار داشتن منابع فیزیکی مانند ماشین آلات یک مزیت رقابتی برایتان ایجاد می‌کند و نقش حیاتی در ارزش آفرینی دارد. به عنوان مثال اگر ابزاری مانند کامپیوتر را در اختیار نداشته باشید نمی‌توانید در دنیای دیجیتال امروزه کار کنید و در نهایت اصلی‌ترین مولفه تاثیرگذار، منابع انسانی است که نقش اساسی در تقویت و یا تغییر فرهنگ یک شرکت از طریق فرایندهای استخدام دارد.

محیط خارجی

این محیط از عوامل و نیروهای اطراف کسب و کار تشکیل شده که نه می‌توان آنها را تغییر داد و نه می‌توان آنها را کنترل کرد که این خود نیز بر رشد و سودآوری شرکت تاثیر می‌گذارد، مثلاً همین تعرفه‌های جدید واردات که می‌تواند بر دسترس بودن و قیمت یک محصول اثرگذار باشد.

محیط خرد

محیط‌های خرد زیر مجموعه محیط خارجی هستند که مستقیماً بر عملکرد روزانه شرکت تاثیر می‌گذارند و همان توزیع کنندگان، رقبا، مصرف کنندگان و عموم مردم هستند که هر کدام با فعالیت‌هایشان نقش حیاتی در عرصه کسب و کار دارند. تامین کنندگان کالاها اگر خدمات خود را به تاخیر بیندازند و یا در خدمات رسانی وقفه ایجاد کنند و یا کیفیت خدمات خود را به صورت نزولی تغییر دهند، این امر، به فروش ضعیف و نارضایتی مشتری می‌انجامد و اگر می‌خواهید در بازار رقابت از رقبای خود سبقت بگیرید، باید برای جذب بهتر مشتری در قیمت و کیفیت محصولاتتان ارزش ایجاد کنید چرا که مشتریان و مصرف کنندگان محرک اصلی رشد و موفقیت شرکت محسوب می‌شوند و دانستن انتظارات و رفتارهای خرید آنها، باید از اهداف اصلی کسب و کارتان باشد و در این حین رسانه‌ها، شهروندان عمومی و انجمن‌های اجتماعی می‌توانند در شکل‌گیری نظرات و تصمیمات شما کمک کننده باشند.

محیط کلان

محیط‌های کلان، حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فناوری را در بر می‌گیرند. جو سیاسی، سوسیالیستی یا دموکراتیک حاکم بر جامعه به شدت بر فرایندهای تصمیم‌گیری یک شرکت و یا یک سازمان تاثیر می‌گذارد. البته این امر در کشورهای مختلف متفاوت است. حوزه‌های اقتصادی هم نسبی عمل می‌کنند که در مقیاس وسیع‌تر به عوامل سیاسی مرتبط می‌شوند. برای مثال در کشورهای سوسیالیستی، دولت برای تولید محصولات سهمیه تعیین می‌کند و در مقیاس کوچکتر به توانایی و قدرت خرید مردم برمی‌گردد.

ولی حوزه‌های اجتماعی به طور کلی پایدار هستند و مولفه‌هایی مانند سنت‌ها، باورها و ارزش‌ها، از آنجایی که برای مدت طولانی بدون تغییر باقی می‌مانند و یا به کندی تغییر می‌کنند می‌توانند تاثیرات گسترده‌ای بر کسب و کارها داشته باشند از آن جهت که عدم توجه به عوامل اجتماعی می‌تواند به تصمیمات و عواقب فاجعه آمیز منجر شود. مانند زمانی که شرکت نایک با واکنش شدید جامعه مسلمانان به دلیل تشابه زیاد لوگوی Air max به کلمه عربی الله مواجه و از آن زمان این لوگوی توهین آمیز از خط تولید کفش حذف شد.

حوزه دائم در حال تغییر فناوری، هم محیط کسب و کار را به محیط پویا تبدیل می‌کند و عرصه را برای رقابت فراهم می‌آورد. البته به همان اندازه که نوآوری‌ها، مزایا و فرصت‌های جدید را ارائه می‌دهند، فناوری‌های موجود را هم منسوخ می‌کنند. بنابراین به عنوان یک تصمیم گیرنده باید قبل از اتخاذ تکنولوژی جدید میزان ریسک و دستاوردها را بسنجید.

تجزیه و تحلیل محیط کسب و کار چیست؟

حال که با محیط‌های کسب و کارمان آشنا شدیم، این سوال مطرح می‌شود که چگونه باید آن را آنالیز کرد و اصلاً آنالیز محیط کسب و کار چیست و چه اهمیتی دارد.

آنالیز محیط کسب و کار به فرایندی سیستماتیک اطلاق می‌شود که برای شناسایی عناصر محیطی موثر بر کسب و کار، ارزیابی تاثیر آنها و توسعه استراتژی‌ها در جهت استفاده و یا کاهش این عناصر به کار گرفته می‌شود و این فرایند شامل مراحلی چون شناسایی عوامل محیطی انجام مطالعات و تحقیقات از طریق گزارش‌ها، نهادهای دولتی و تجزیه و تحلیل رقبا با نظارت بر فعالیت‌هایشان و ارزیابی سطح تهدیدی که می‌توانند ایجاد کنند، پیش بینی آینده کسب و کار با ایجاد طوفان‌های فکری و در نهایت توسعه استراتژی‌ها با ارائه راه حل‌هایی که خطرات احتمالی را کاهش دهد و دریچه را به سوی فرصت‌ها باز کند، می‌شود و با کمک این فرایند تجزیه و تحلیل می توانید بهترین قدم‌ها را برای اطمینان از رشد کسب و کارتان بردارید.

اهمیت تجزیه و تحلیل محیط کسب و کار

درواقع تجزیه و تحلیل محیط کسب و کار به شما کمک می‌کند تا عوامل داخلی و خارجی که بر عملکرد کسب و کارتان تاثیر بالقوه دارند را شناسایی کنید و این کار از آن جهت اهمیت دارد تا برای تغییرات در محیط خود بهتر آماده شوید و با در نظر گرفتن عوامل محیطی، تهدیدها و فرصت‌ها را پیش بینی و بر نقاط قوت سرمایه‌گذاری کنید و نقاط ضعف را هم برطرف سازید و با اعمال تغییر آت مناسب حتی از رقبای خود پیشی بگیرید.

۵ عنصر محیط کسب و کار

البته بسیاری از تحلیلگران در تجزیه و تحلیل کسب و کار از آنجایی که نمی‌توانند بر عوامل خارجی و بیرونی کنترل داشته باشند و یا آن را در جهت اهدافشان تغییر دهند، بر این عوامل خارجی تمرکز می‌کنند که خود دارای ۵ عنصر سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری و قانونی است که هر کدام به درجات مختلفی با کسب و کار شما در تعامل هستند.

تجزیه و تحلیل محیط کسب و کار بر اساس مدل PESTLE

ناگفته نماند که برای تجزیه و تحلیل محیط کسب و کار، مدل‌های مختلفی وجود دارد. بسیاری از افراد برای ارزیابی فرایندهای کاری خود از مدل SWOT برای شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدها استفاده می‌کنند. در صورتی که مدل پستل PESTLE، تجزیه و تحلیل محیط کسب و کار شما را به شکلی متفاوت انجام می‌دهد. بر خلاف مدل SWOT که تاثیرات داخلی و خارجی را مورد بررسی قرار می‌دهد، پستل، عمدتاً مربوط به محیط خارجی می‌شود و دید وسیع‌تری در شناسایی محیط کسب و کار دارد و درصدد کشف عناصر کلیدی موثر بر تصمیمات است. پستل مخفف کلمات سیاسی، اقتصادی اجتماعی، فناوری، قانونی و محیطی است که به طور اجمالی هر کدام را از این لحاظ که چگونه می‌توانند بر عملکرد کسب و کار تاثیرگذار باشند، مورد بررسی قرار می‌دهیم.

سیاسی

محیط سیاسی شامل عوامل مرتبط با عملکرد دولت می‌شود که دو عامل اساسی برای بررسی تاثیرات سیاسی در محیط کسب و کار وجود دارد: ثبات عمومی دولت و میزان دخالت دولت در اقتصاد. برای مثال کشور ویتنام از برنامه اقتصادی که دولت برای الزامات تولید تعیین کرد، استفاده می‌کند و از دیگر عوامل سیاسی تاثیرگذار می‌توان از برنامه‌های پولی ملی، قوانین تجارت و مالیات‌های تجاری نام برد.

اقتصادی

محیط اقتصادی مستقیماً از طریق تورم، ارز خارجی، درآمد سرانه، تولید ناخالص داخلی و نرخ بیکاری بر عملکرد کسب و کار و همچنین قدرت خرید مصرف کننده‌ها تاثیر می‌گذارد. وقتی نرخ تورم افزایش پیدا کند، قیمت محصول نیز بالا می‌رود.

اجتماعی

همانطور که می‌دانید این محیط، ارزش‌های اجتماعی، سنت‌ها، نگرش‌ها، باورها و رفتارها را در بر می‌گیرد و هر کشوری هنجارهای فرهنگی اجتماعی خاص خودش را دارد که بر تولید، فروش یا تبلیغات کالاها و خدمات تاثیر می‌گذارد. به عنوان مثال در مورد صنایع غذایی، مک دونالد از فرآورده‌های گوشت خوک در بازار خاورمیانه استفاده نمی‌کند.

فناوری

این محیط همانطور که از اسمش پیداست مستلزم استفاده از ماشین آلات و نرم ‌افزار برای بهبود شیوه‌های تولید و کیفیت محصول است که امروزه هر بخش از مشاغل را تحت تاثیر خودش قرار می‌دهد و میزان پیشرفت در کسب و کارها را افزایش می‌دهد. دسترسی به هوش مصنوعی، اتوماسیون و زیرساخت‌های IT یا فناوری اطلاعات و سیستم CRM که به طور خودکار پشتیبانی مشتری، حسابداری و آنالیز داده‌ها را انجام می‌دهد، نمونه‌ای از این عوامل تکنولوژیکی است.

قانونی

به قوانین ملی، سیاست دولتی و مقررات صنعتی و عوامل قانونی که باید در تجزیه و تحلیل محیط کسب و کار خود مورد ارزیابی قرار دهید مانند مجوز قوانین حمایت از مصرف کننده و قوانین استخدامی اشاره دارد که بر نحوه عملکرد کسب و کارها تاثیر می‌گذارد. البته در نظر داشته باشید که شما باید از قوانین کشور بومی خود و یا کشورهایی که در آن فعالیت می‌کنید پیروی کنید.

محیطی

و در آخر در تجزیه و تحلیل محیط کسب و کار تاثیرات زیست محیطی و شرایط آب و هوایی آنقدر موضوع بحث برانگیزی است که تقریباً در هر حوزه و در هر زمینه‌ای چالش‌های خاص خودش را دارد که باید به آن توجه ویژه داشت، از جمله تاثیر بلایای طبیعی، اثرات کربن، قوانین حفاظت از محیط زیست و شیوه‌های تولید پایدار که بر رشد و عملکرد کسب و کارها تاثیرگذار هستند.

منبع: کارآفرین نیوز