به گزارش گسترش تولید و تجارت ،به طور کلی تولید محصولات کشاورزی متکی بر دو روش کشت دیم و کشت آبی است. کشت آبی به سیستمی اطلاق می‌شود که فرایند تولید در آن وابسته به آبیاری بوده و جهت تامین آب مورد نیاز این اراضی، وابسته به ذخایر آب­های تجدیدپذیر هستیم. روش دیگر در تولید محصولات کشاورزی، روش کشت دیم است که در این نوع از کشت، رشد و تولید محصول متکی بر بارندگی‌ها و رطوبت ذخیره شده در خاک بوده و نیازی به انجام آبیاری و استفاده از ذخایر آب‌های تجدیدپذیر ندارد. این مزیت با توجه به شرایط اقلیمی و ذخایر آب‌های تجدیدپذیر کشور یک مزیت کلیدی محسوب می‌گردد. در واقع با توسعه کشت دیم بدون هیچ‌گونه مصرف اضافی از منابع آبی تجدیدپذیر کشور، ظرفیت‌های تولید غذا افزایش خواهد یافت.

چند درصد از محصولات کشاورزی دنیا با کشت دیم تولید می‌شوند

طبق بررسی‌ها ۸۰ درصد سطح زیر کشت محصولات کشاورزی در دنیا، کشاورزی دیم است و حدود یک و نیم میلیارد هکتار زمین دنیا زیر کشت محصولات دیم قرار دارد. علاوه بر این امروزه سهمی عمده از غذای جوامع فقیر در کشورهای در حال توسعه را کشاورزی دیم تشکیل می‌دهد. آمارها نشان می‌دهد بیش از ۹۵ درصد زمین‌های کشاورزی جنوب صحرای آفریقا را کشت دیم تشکیل می‌دهد و این رقم در کشورهای دیگر متغیر است؛ آمریکای لاتین ۹۰ درصد، آسیای جنوبی ۶۰ درصد، آسیای شرقی ۶۵ درصد، خاور نزدیک ۷۵ درصد و شمال آفریقا ۷۵ درصد زمین‌هایشان به کشت دیم اختصاص دارد.

کشت دیم بیش از یک میلیارد کشاورز را تحت تاثیر قرار داده است

البته کشاورزی دیم با تهدیداتی نیز مواجه است؛ تغییرات آب‌وهوایی و اقلیم، می‌تواند تاثیر منفی بر تولیدات دیم در دنیا داشته باشد. این ملاحظات در حالی است که طبق یافته‌های تحقیقاتی، کشاورزی و فعالیت‌های مرتبط، منبع اصلی تامین معاش بوده و وسیله‌ای برای کاهش فقر، تامین معیشت و توسعه روستایی به‌شمار می‌رود. تخمین زده می‌شود با توجه به اینکه کشورهای در حال توسعه ۱۰ تا ۲۰ درصد از سطح تولید کشاورزی را از دست می‌دهند، این مسئله تا سال ۲۰۸۰، یک‌میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفر مردم جهان را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

۵۱ میلیون هکتار از اراضی ایران قابلیت کشت دیم دارند

مطالعه منابع آبی کشور و میزان بارندگی‌ها نشان می‌دهد که سالانه از کل ۴۳۰ میلیارد مترمکعب آب ورودی به کشور حدود ۳۰۰ میلیارد مترمکعب در اثر تبخیر از دسترس خارج می‌شود. درحالی‌که با مدیریت علمی و به‌کارگیری اصول صحیح کشت دیم می‌توان این منابع عظیم آبی (آب سبز) را در جهت تامین غذای کشور به کار گرفت. از طرف دیگر کشور ایران دارای منابع خاکی فراوانی است که در صورت مدیریت صحیح کشت دیم، کیفیت آن‌ها ارتقاء یافته و نفوذپذیری آب حاصل از بارش را افزایش می‌دهد. این رهیافت موجب تقویت ذخایر زیرزمینی آب خواهد شد.

فقط ۶ میلیون هکتار از اراضی ایران  زیر  کشت دیم قرار دارد

مطابق آخرین نقشه پهنه‌بندی اقلیمی ایران ـ تهیه شده توسط موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشورـ حدود ۵۱.۸ میلیون هکتار از اراضی کشور اقلیم مناسبی برای کشت دیم دارند و مطالعات ما نشان داد که با کسر اراضی دارای شیب تند، زمین‌های مسکونی و تجاری، راه‌های مواصلاتی و اراضی زراعی آبی و باغات و مناطق جنگلی، حداقل ۲۰.۷ میلیون هکتار از این اراضی علاوه بر اقلیم مناسب دارای منابع خاک مناسبی نیز برای کشت دیم می‌باشند. با این وجود در حال حاضر تنها نزدیک به ۶ میلیون هکتار (کمتر از یک سوم از کل سطح قابل کشت) فعال است، همچنین بخشی از اراضی قابل کشت نیز، هرساله به صورت آیش باقی می‌ماند.

وزارت جهاد کشاورزی مانع توسعه کشت دیم در ایران

شایان ذکر است، سطح بالقوه تولید زراعی در منابع معتبر از جمله ۲ گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، یکی با عنوان «ارزیابی عملکرد وزارت جهاد کشاورزی در سال‌ ۱۳۸۰» و دیگری با عنوان «ارزیابی بخش کشاورزی در برنامه اول و دوم» به ترتیب برابر با ۳۰ و ۵۱ میلیون هکتار آمده است. همچنین در گزارش دیگر این مرکز با عنوان «جایگاه بخش کشاورزی در اقتصاد کشور و برنامه‌های توسعه (با تاکید بر برنامه چهارم توسعه) در سال ۱۳۸۷» سطح بالقوه زراعت کشور به میزان ۳۷ میلیون هکتار برآورد شده است. در نقشه پوشش گیاهی و کاربری فعلی اراضی کشاورزی متعلق به سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز، که با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در سال ۱۳۸۱ تهیه شده، سطح اراضی کشاورزی فعلی برابر با ۲۶.۲ میلیون هکتار گزارش شده است.

متاسفانه وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی اصلی سیاست‌گذاری حوزه کشاورزی، راهبردهای واقع‌بینانه و منطبق با شرایط اقلیمی و جغرافیایی کشور اتخاذ نکرده، که همین مساله منجر به بروز مشکلات عدیده‌ای در حوزه امنیت غذایی و امنیت آبی کشور می‌گردد.

بخش اعظمی از مشکلات حوزه امنیت غذایی به نبود راهبردهای صحیح در امر تحقیقات، تولید و بازاریابی بر می‌گردد. تمرکز بر توسعه کشت آبی به جای کشت دیم، آن هم با وجود محدودیت در منابع آبی تجدیدپذیر کشور یکی از راهبردهای اشتباه وزارت جهاد کشاورزی در حوزه تولید و امنیت غذایی محسوب می‌شود و تا موقعی که این نوع نگرش و سیاست‌های کلان اصلاح نشود در واقع هیچ اراده‌ای بر بهبود وضعیت فعلی کشت دیم در بدنه اجرایی وزارتخانه وجود نخواهد داشت.

در پایان لازم است ذکر شود

زمان آن فرا رسیده است که دولت‌ها و سازمان‌های مرتبط با کشاورزی این تصور را که کشاورزی دیم در مناطق نیمه‌خشک و خشک، یک فعالیت حاشیه‌ای است (طبق اظهار وزیر سابق جهاد کشاورزی، در ایران ۹۰ درصد کشاورزی، وابسته به کشاورزی آبی است) کنار بگذارند و به‌عوض در بهره‌برداری از پتانسیل دو برابر و اغلب بهره‌وری سه برابر یا چهار برابری سیستم‌های کشت دیم با آبخیزداری و آبخوانداری سرمایه‌گذاری کنند؛ زیرا که این سیاست نه‌تنها به فقرزدایی، کاهش تخریب محیط زیست و ایجاد مقاومت در برابر تغییرات آب‌وهوایی کمک خواهد کرد، بلکه موجب  توسعه متعادل روستایی ــ شهری می‌شود و در نهایت به پایداری سرزمین کمک خواهد کرد.