به گزارش "گسترش تولید و تجارت" صنعت، موتور محرکه اقتصاد هر کشوری است و تامین پایدار و با قیمت مناسب انرژی، شریان حیاتی این موتور به شمار می‌رود. اما بر اساس تازه‌ترین اظهارات سعید شجاعی، معاون برنامه‌ریزی، نوآوری و هوشمندسازی وزارت صنعت، معدن و تجارت، بخش تولید ایران در سالیان اخیر با بحرانی خاموش اما ویرانگر در حوزه انرژی مواجه شده است.

صنایع در چنگال قبض‌های نجومی: جزئیات رشد شگفت‌انگیز تعرفه‌ها

شجاعی در نشست «واکاوی هزینه‌های تحمیلی برق و گاز به صنعت» که در اتاق بازرگانی تهران برگزار شد، پرده از رشد بی‌سابقه هزینه‌های انرژی برداشت. وی تصریح کرد که در بخش برق، تعرفه‌ها رشدی معادل ۳۲۰ درصد و در بخش گاز نیز افزایش ۲۶۳ درصدی را تجربه کرده‌اند. این ارقام نشان‌دهنده فشاری عظیم و بی‌سابقه بر دوش واحدهای تولیدی است که توان رقابت‌پذیری و حاشیه سود آن‌ها را به شدت تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

محدودیت‌های انرژی: چالش همیشگی و عمیق‌تر از همیشه

معاون وزارت صمت با اشاره به محدودیت‌های انرژی در سال گذشته، یادآور شد که این تنگنا از فروردین ماه به صورت غیرپیوسته و سپس از نیمه اردیبهشت به شکل پیوسته آغاز شد؛ اتفاقی که بیش از یک ماه زودتر از سال‌های گذشته بروز کرد. این محدودیت‌های زودهنگام و مداوم، برنامه‌ریزی تولید را مختل کرده و آسیب‌های جدی به خطوط تولید وارد ساخته است.

افت رشد صنعتی: پیامد مستقیم بحران انرژی

پیامد مستقیم این چالش‌ها، در آمار و ارقام رشد صنعتی به وضوح قابل مشاهده است. به گفته شجاعی، در حالی که پیش‌بینی رشد برای حوزه صنعت و معدن در سال گذشته ۴.۵ درصد بود، اما در پایان سال تنها ۱.۶ درصد رشد محقق شد. وی اگرچه این رقم را با توجه به اعمال محدودیت‌ها، نتیجه مدیریت ویژه دانست، اما شکاف عمیق میان اهداف و واقعیت، نشان‌دهنده ضربه مهلک بحران انرژی بر پیکر صنعت است.

ابراز نگرانی وزارت صمت: تفاوت نرخ اعلامی با نرخ پرداختی صنایع

شجاعی در ادامه به نکته‌ای مهم اشاره کرد: «بر اساس فرمول‌های محاسباتی، نرخ اعمالی برای صنعت با نرخ اعلامی تفاوت دارد و در عمل آنچه صنایع پرداخت می‌کنند بیشتر است.» این بدان معناست که حتی ارقام سرسام‌آور اعلام شده نیز ممکن است تصویر کاملی از بار مالی واقعی بر دوش تولیدکنندگان ارائه ندهد و صنایع با هزینه‌های پنهان یا نحوه محاسبه‌ای مواجه‌اند که عملاً بار مالی بیشتری را به آن‌ها تحمیل می‌کند.

نقش اتاق بازرگانی: صدای صنعت در برابر فشارهای فزاینده

برگزاری این نشست در اتاق بازرگانی تهران، نشان‌دهنده اهمیت و فوریت موضوع برای فعالان بخش خصوصی و تلاش آن‌ها برای طرح مشکلات و یافتن راهکارهای ممکن است. اتاق بازرگانی به عنوان نماینده بخش خصوصی، نقشی کلیدی در انعکاس صدای صنعت و فشار برای اصلاح سیاست‌های انرژی ایفا می‌کند.

تداوم این روند، می‌تواند منجر به تعطیلی واحدهای تولیدی، کاهش ظرفیت اشتغال و نهایتاً تضعیف بنیه اقتصادی کشور شود. ضروری است تا سیاست‌گذاران با درک عمق بحران، راهکارهای جامع و پایداری برای تامین انرژی و مدیریت هزینه‌های آن در بخش صنعت اتخاذ کنند تا مانع از خاموش شدن چراغ‌های تولید ملی شوند.

وی در توضیح وضعیت صنعت فولاد افزود که هم‌اکنون این صنعت برای هر کیلووات ساعت برق حدود ۷ سنت پرداخت می‌کند؛ در حالی که اگر تامین برق صرفاً بر مبنای تعرفه‌ها انجام شود این عدد تا ۱۲.۳ سنت افزایش خواهد یافت؛ در حال حاضر برخی صنایع عملاً ۱۲ سنت به ازای هر کیلووات ساعت پرداخت می‌کنند.

شجاعی در ادامه، یکی از چالش‌های اصلی را مقایسه هزینه پرداختی صنایع با بخش خانگی دانست و اظهار کرد: هزینه برق صنعت نسبت به خانگی در ایران برخلاف بسیاری از کشورهای منطقه و جهان بالاتر است و این مساله بار مالی را عملاً بر دوش بخش صنعت گذاشته است. او افزود: صنایع کشور در بخش برق نزدیک به ۸۰ درصد آنچه در ایالات متحده پرداخت می‌شود را پرداخت می‌کنند.

رشد ۲۶۳ درصدی تعرفه گاز صنایع

او همچنین با اشاره به وضعیت مشابه در بخش گاز توضیح داد: تعرفه گاز صنایع، طی چهار سال اخیر ۲۶۳ درصد رشد داشته است. بر اساس بررسی‌ها، میزان هزینه اعمالی به نسبت تعرفه اعلامی حدود ۱.۴ برابر است و صنایع عملاً بیش از آنچه در بخشنامه‌ها پیش‌بینی می‌شود پرداخت می‌کنند.

معاون وزیر صمت به صنعت فولاد به‌عنوان نمونه اشاره کرد و گفت هزینه پرداختی آن در مقایسه با کشورهای تولیدکننده فولاد مانند لهستان، اسپانیا، فرانسه و ایتالیا به‌مراتب بیشتر است. به گفته شجاعی، سهم هزینه انرژی در فولاد مبارکه از ۸ درصد در سال ۱۴۰۱ به ۲۲ درصد افزایش یافته و رشد هزینه‌های انرژی در این صنعت، طی سه سال اخیر ۳۹۲ درصد بوده است در حالی که رشد فروش تنها ۸۳ درصد بوده است.

شجاعی همچنین گفت: کشور به نقطه‌ای رسیده است که باید تصمیم بگیرد آیا همچنان انرژی را به‌عنوان یک مزیت برای توسعه صنعتی حفظ خواهد کرد یا از این سیاست عبور می‌کند و به سمت رویکرد دیگری حرکت خواهد کرد.

وی تاکید کرد که در سطح دولت طرح‌هایی در حال بررسی است که جنبه‌های قیمتی و سیاستی متفاوتی دارد اما اختلاف نظرهای جدی در این زمینه وجود دارد و به نظر می‌رسد کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق بازرگانی تهران بهترین محل برای بررسی این مسائل و ارائه راهکار باشد. او تصریح کرد که روند موجود مزیت انرژی ارزان را برای توسعه صنعتی کشور به شدت کمرنگ کرده و ضرورت دارد در کوتاه‌ترین زمان تصمیمی مشخص در این حوزه اتخاذ شود.

سه عامل کلیدی برای حل مسایل صنعت برق

در ادامه این جلسه، رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق بازرگانی تهران با بررسی دقیق وضعیت صنعت برق و هزینه‌های انرژی در کشور به ارائه تحلیلی جامع پرداخت. او اعلام کرد که قیمت تمام‌شده انرژی در صنایع ایران در سال‌های اخیر به‌طور قابل توجهی افزایش یافته و مزیت رقابتی انرژی ارزان که سال‌ها به‌عنوان نقطه قوت توسعه صنعتی کشور مطرح می‌شد، عملاً از بین رفته است.

سعید تاجیک با اشاره به مقایسه قیمت فروش برق در برخی کشورها که قیمت‌گذاری دستوری در آن‌ها اعمال نمی‌شود گفت: در این کشورها قیمت فروش برق حدود ۶.۵ است و این رقم در ایران حتی کمتر از آن محاسبه می‌شود، اما به دلیل نحوه محاسبه و سیاست‌های قیمت‌گذاری داخلی، عدد نهایی بالا می‌رود و فشار مالی زیادی بر صنایع تحمیل می‌کند. او به عنوان نمونه به رشد هزینه های پرداختی برق شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران که ۲.۲ برابر شده اشاره کرد و گفت این رقم بار سنگین مالی بر این شرکت به عنوان یک نمونه تحمیل کرده است.

رئیس کمیسیون انرژی بر این باور است که حل مسائل صنعت برق به سه عامل کلیدی نیاز دارد؛ نخست عقل و دانش کافی برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری درست، دوم اراده و تصمیم جدی برای اجرای اصلاحات و سوم تامین منابع مالی و عملیاتی لازم است.

وی افزود: از سال گذشته تاکنون ظرفیت و برنامه‌های مصرف و نیرو بررسی شده و مشخص شده که بدون اراده و منابع کافی، امکان بهبود ناترازی برق و کاهش محدودیت‌ها میسر نیست. آن هم در شرایطی که بودجه عمرانی کشور طی ۱۵ سال گذشته تقریباً صفر بوده و تمامی درآمدهای مالیاتی، نفتی و ارزش افزوده صرف هزینه‌های جاری دولت می‌شود و این شرایط اکوسیستم انرژی را در بن‌بست قرار داده است.

تاجیک اعلام کرد: گزارش‌های ارائه‌شده نشان می‌دهد هزینه انرژی در صنایع افزایش چشمگیری داشته و سهم آن در هزینه تمام‌شده تولید برخی صنایع به بیش از ۲۰ درصد و حتی نزدیک به ۳۰ درصد رسیده است.

وی گفت: در گذشته انرژی ارزان به عنوان مزیت صنعتی مطرح بود اما امروز دیگر این مزیت وجود ندارد و صنایع برای ادامه فعالیت خود با فشار هزینه‌های انرژی مواجه‌اند.

رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست گفت: پرسش قابل تاملی که وجود دارد، این است که با چه قیمتی و چه تضمینی می‌توان اطمینان حاصل کرد که ظرف سه سال آینده کشور با قطعی‌های گسترده برق مواجه نخواهد شد؟ اگر تضمین مشخصی ارائه شود، صنایع می‌توانند برنامه‌ریزی تولید خود را انجام دهند و خود را با شرایط جدید تطبیق دهند.

به گفته تاجیک، نبود برنامه‌ریزی روشن در رگولاتوری و سیاست‌گذاری انرژی باعث شده است هزینه‌های تحمیلی و محدودیت‌های برق همچنان بر دوش صنایع باقی بماند.

این فعال اقتصادی تاکید کرد: توسعه ناپایدار و کاهش بهره‌وری نتیجه سال‌ها بی‌توجهی به راندمان انرژی و سیاست‌گذاری غیرهمسو با نیاز صنایع است و تاکید کرد تا زمانی که عقل، اراده و همت به‌صورت همزمان در تصمیم‌گیری‌ها لحاظ نشود، مشکلات ادامه خواهد داشت. بر این اساس، افزایش هزینه‌های انرژی، ناترازی برق و نبود شفافیت در قیمت‌گذاری به‌ویژه در صنایع بزرگ، مسائلی هستند که نیازمند تصمیم‌گیری سریع و برنامه‌ریزی استراتژیک از سوی حاکمیت و نهادهای مسئول است تا توسعه صنعتی کشور با ریسک کمتر و پایداری بیشتر ادامه یابد.

ضرورت پشتیبانی از صنایع

در این نشست همچنین فریدون اسعدی نایب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران با تاکید بر ضرورت حمایت از صنایع کشور، به بررسی وضعیت مصرف انرژی و چالش‌های پیش روی تولیدکنندگان پرداخت. او اعلام کرد که صنایع ایران بخش قابل توجهی از انرژی کشور را مصرف می‌کنند و ضروری است که در بحث قیمت‌گذاری و سیاست‌های حمایتی از این صنایع دفاع و پشتیبانی شود.

اسعدی گفت: فناوری‌های صنعتی که امروز در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، بسیاری از آن‌ها در کشورهای اروپای شرقی و هند توسعه یافته و سپس وارد ایران شده است.

وی با یادآوری اینکه ۸۰ تا ۹۰ درصد فعالیت‌ها در بخش صنایع بزرگ به‌صورت خصوصی انجام می‌شود و به‌طور مثال در صنعت روغن، ۸۵ درصد بازار در دست چهار پالایشگاه بزرگ است که هنوز محصولات اصلی را تولید می‌کنند، در حالی که در سطح جهانی این محصولات به دسته دوم و سوم انتقال یافته است، افزود: برخی از این فعالان صنعتی از رانت‌ها و مزایای خاص بهره‌مند می‌شوند، از جمله عرضه نکردن محصولات در بورس یا فروش زیرنویس شده که نیازمند اصلاحات جدی در سیاست‌ها است.

قیمت ها باید اصلاح شود

نایب رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران در ادامه تصریح کرد: اگر اصلاحات واقعی در صنعت انرژی قرار است انجام شود، باید صنایع کلیدی مانند خودروسازی مورد حمایت قرار گیرند. او به اثرات منفی عدم مدیریت صحیح در گذشته اشاره کرد و گفت سال‌ها فرصت برای اصلاح از دست رفته و اکنون ضروری است که سیاست‌گذاری‌ها بر اساس واقعیت‌های مصرف و استانداردهای صنعتی انجام شود.

اسعدی تاکید کرد: اصلاحات در بازار انرژی باید با رویکرد متمرکز انجام شود و دولت در زمینه کنترل بازار و تنظیم قیمت‌ها دخالت غیرضروری نکند. به گفته او، برخی محصولات صنعتی مانند فرآورده‌های نهایی، محصول خام نیستند و باید در سیاست‌گذاری‌ها و قیمت‌گذاری‌ها به این نکته توجه شود.

این فعال اقتصادی گفت: اگر مصرف برق در صنایع بالاست، سیاست‌گذاران باید قیمت‌گذاری را با توجه به مصرف واقعی و استانداردهای صنعتی اعمال کنند، بدون آنکه عوارض و محدودیت‌های متعدد ایجاد شود، تا تولیدکنندگان بتوانند بدون مشکل به فعالیت خود ادامه دهند و اصلاحات به شکل موثر اجرا شود.

اسعدی در نهایت بر لزوم توجه به حمایت واقعی از صنایع، شفافیت در بازار و اعمال سیاست‌های منطقی و استاندارد تاکید کرد تا هم مصرف انرژی بهینه شود و هم تولیدکنندگان بتوانند در شرایط پایداری فعالیت کنند.

در این نشست سایر اعضای جلسه نیز از ابعاد مختلف به این موضوع پرداختند؛ مجتبی بهنام پور که به نمایندگی از شرکت توانیر در این جلسه حضور یافته بود، اعلام کرد که فعالان بخش خصوصی صرفا به هزینه های خود در صنایع مرتبط توجه می‌کنند، درحالی که صنعت برق نیز متحمل هزینه‌هایی است. صنعت برق نیز همچون سایر صنایع فرسوده بوده و تحت تاثیر تحریم‌ها قرار دارد. امروز مالیات بر ارزش افزوده به جیب صنعت برق نمی‌رود و ما مجبور هستیم قیمت ها را افزایش دهیم.

در این نشست، آرش نجفی، رئیس انجمن بهینه سازی مصرف انرژی ایران نیز به نقد عملکرد وزارت نیرو پرداخت و دیدگاه توقف رشد نرخ انرژی را نیز به نقد کشید.

نجفی گفت: در سالهای اخیر نرخ نان، روغن ، گوشت و ... بیش از ۱۰ برابر شده است؛ حال انتظار این است که قیمت انرژی از جمله برق و گاز رشد نکند. قیمت انرژی باید از سال‌ها پیش با یک روند معقول رشد می‌کرد. اما اکنون این افزایش نرخ با شیب تند در حال رخ دادن است.

وی افزود: هرچند تحمل این روند برای صنایع سخت است اما باید اصلاح قیمت رخ دهد تا صنعت برق نیز بتواند حرکت کند و صنایع وابسته به برق از کمبود آن آسیب نبینند. او در بخش دیگری از سخنانش تاکید کرد: وزارت نیرو امانت دار خوبی نبوده است؛ چرا که درآمدهای حاصل از فروش برق را جای دیگری به غیر از صنعت برق صرف کرده است. نجفی در ادامه خواستار اصلاح وضع موجود در صنعت برق شد.

الزام خروج دولت از فرایند خرید و انتقال

در ادامه، صادق رحیمی‌نژاد، کارشناس دفتر سلامت، ایمنی و محیط زیست وزارت صمت با اشاره به نحوه محاسبه هزینه‌های انرژی در صنایع توضیح داد که بخشی از هزینه‌ها مربوط به آیتم‌هایی است که توسط شبکه تحویل داده می‌شود و بخشی دیگر مربوط به خریدهای مستقیم از جمله قراردادهای دوجانبه و تکالیف ماده۱۶ است. او افزود این موارد معمولاً در فیش اصلی درج نمی‌شود اما تفاوت آن از مشترک دریافت می‌شود.

به گفته او، در چنین شرایطی تفاوت قیمتی مانند ۶۰۰ تومان نیز در فیش لحاظ می‌شود و علاوه بر مبلغ خرید، مالیات بر ارزش افزوده نیز به هزینه اضافه می‌شود. وی تاکید کرد که این هزینه‌ها در ظاهر چندان عدد بزرگی به نظر نمی‌رسند اما وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند، بار مالی سنگینی برای صنایع ایجاد می‌کنند.

رحیم‌نژاد اظهار داشت مجموعه این عوامل موجب شده است که بهای انرژی تحویلی از شبکه برای صنایع در عمل چند برابر شود و حتی در برخی موارد هزینه پرداختی سه برابر بهای واقعی انرژی اعلام‌شده باشد.

در ادامه نشست کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تهران، عباس خالدنژاد، دبیر سندیکای شرکت های تولیدکننده برق، با اشاره به چالش‌های موجود در تامین انرژی کشور اظهار داشت: در شرایط فعلی امکان تامین پایدار برق وجود ندارد مگر اینکه دولت از نقش واسطه‌گری در فرآیند خرید و انتقال کنار برود.

او گفت: بخش خصوصی آمادگی دارد که بدون واسطه و به‌طور مستقیم با صنایع بزرگ وارد مذاکره شود و برق مورد نیاز آن‌ها را تولید و عرضه کند، به شرط آنکه وزارتخانه در این روند دخالت نداشته باشد. خالدنژاد تاکید کرد که این روش می‌تواند حتی در زمان‌های کمبود برق نیز اجرا شود و نیاز صنایع را به‌صورت مستقیم برطرف کند.

خالدنژاد افزود: اگر واسطه‌گری دولت حذف شود، قیمت برق به‌طور واقعی مشخص خواهد شد و صنایع می‌توانند دقیقاً ببینند که چه میزان هزینه پرداخت کرده و تولیدکنندگان چه درآمدی کسب می‌کنند. او خاطرنشان کرد که بخش خصوصی این توان و آمادگی را دارد که در صورت آغاز چنین روندی از همین امروز وارد عمل شود.

دومین نشست کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران به بررسی اثر هزینه‌های انرژی بر تولید اختصاص یافت

در این جلسه چنین مطرح شد که افزایش تعرفه‌ها، ناترازی انرژی و محدودیت‌های تولید باعث شده است که مزیت تاریخی انرژی ارزان برای صنایع ایران کمرنگ شود و صنعت‌گران با ابهام و ریسک جدی در برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری مواجه شوند. در این جلسه همچنین بخش خصوصی، نسبت به تولید و عرضه برق به صنایع بزرگ به شرط عدم مداخله دولت، اعلام آمادگی کرد.

در این جلسه گزارشی از هزینه‌های تولید با تاکید بر هزینه های انرژی در صنعت ارائه شد. در این جلسه که با حضور سعید شجاعی، معاون برنامه‌ریزی وزارت صنعت، معدن و تجارت برگزار شد، حاضران به واکاوی وضعیت قیمت‌گذاری انرژی به‌ویژه در بخش‌های برق و گاز پرداختند و در عین حال رویکرد سال‌های اخیر رگولاتور را به نقد کشیدند.